Το τέμπλο
Το εσωτερικό διάκοσμο του καθολικού άρχισε από την ηγουμενεία του Αρσενίου, ήδη στα τέλη του 1810. Μέχρι το τέλος της ζωής του, ο ηγούμενος Αρσένιος θα γίνει γνωστός ως ο μεγαλύτερος κτήτορας της Μονής, προσλαμβάνοντας αγιογράφους και τους καλύτερους εντόπιους ξυλογλύπτες.
Το ωραιότερο κόσμημα του καθολικού, και αυτό που το κάνει γνωστό, είναι το μοναδικό τέμπλο, το κορυφαίο έργο των ξυλογλύπτων της περιοχής, των οποίων η τέχνη έμεινε αξεπέραστη μέχρι των ημερών μας. Είναι οι γνωστοί Petre Filipovski – Garkata, από το χωριό Gari, μαζί με την ομάδα του, κι ο Makarij Frchkovski, από το Galichnik. Αυτοί τελείωσαν το μεγάλο έργο σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα – από το 1830 μέχρι το 1835.
Κατά την αρχιτεκτονική του, το τέμπλο μοιάζει με τα διώροφα τέμπλα που συναντάμε πρώτα στο Άγιο Όρος, και μετά σε όλα τα Βαλκάνια. Η επιθυμία του Αρσενίου ήταν το τέμπλο να είναι το πιο όμορφο μέχρι τότε. Γι’ αυτό προσέλαβε τους καλύτερους ξυλογλύπτες και αγιογράφους της εποχής και έτσι εκπλήρωσε την βούλησή του – το τέμπλο αυτό να ξεπεράσει την ομορφιά όλων των άλλων. Αυτό το επιβεβαιώνει ο Damjan Arsov, κάτοικος των Δεβρών, ο οποίος το 1895 έγραψε πως επισκέφτηκε όλες τις Μονές του Αγίου Όρους και δεν είδε τέμπλο όπως στην Μονή Μπίγκορσκι.
Αυτό που κάνει το τέμπλο μοναδικό και ανεπανάληπτο είναι η χρήση της ανθρώπινης μορφής. Εδώ οι ξυλογλύπτες έδειξαν όλη τους την τέχνη, τοποθετώντας, σε σχετικά μικρό χώρο, αρκετά μεγάλο αριθμώ σκηνών της Παλαιάς και Νέας Διαθήκης. Αυτές οι σκηνές παραστάθηκαν με τέτοιο τρόπο που μας μεταφέρουν όλη την δραματικότητα των γεγονότων, σαν ζωηρή και πραγματική, σαν να εξελίσσεται μπροστά μας.
Στην διακόσμηση επίσης παρουσιάζονται διάφορα ζώα και φυτά. Όλο αυτό το σύμπλεγμα διαμορφώνεται σε μια ευάρεστη αρμονία, η οποία επινοήθηκε από τους μαΐστορες. Η υπομονή τους, να σκαλίσουν τόσες σκηνές σε τόσο μικρό χώρο προκαλεί μεγάλη εντύπωση στο θεατή. Αυτό που συναντάμε στα έργα των ξυλογλύπτων αυτών δεν μπορούμε να συναντήσουμε ούτε στο Άγιο Όρος, ούτε στους ξυλογλύπτες της Ηπείρου, και λιγότερο στις άλλες Βαλκανικές σχολές.
Το τέμπλο έχει προσαρμοστεί στα μέτρα του καθολικού και γι’ αυτό βλέπουμε τρείς σειρές εικόνων, το οποίο είναι σπάνιο, επειδή πιο συχνά υπάρχουν τέμπλα με δύο σειρές. Μοιάζει με τα αγιορείτικα τέμπλα του ΙΘ΄ αιώνος και από τις δύο πλευρές των βημοθύρων, νότια και βόρεια, έχει πόρτες. Τα βημόθυρα έχουν πλούσια ξυλογλυπτική: το θαύμα του Χριστού με τον τυφλό, η εκδίωξη των εμπόρων κ.α. Επίσης, παρουσιάζεται μια ξυλογλυπτική και μια αγιογραφική παράσταση του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Στους επόμενους πίνακες παρουσιάζεται η επίγειος ζωή και τα πάθη του Κυρίου Ιησού Χριστού. Κεντρικά είναι ο Μυστικός Δείπνος, αριστερά η προδοσία του Ιούδα και η προσευχή στην Γεθσημανή, ενώ δεξιά συνεχίζει η πορεία προς το Γολγοθά, η ψηλάφηση του Θωμά, ο Χριστός ενώπιων του Πιλάτου κ.α.
Κάτω από την εικόνα του Τιμίου Προδρόμου φαίνονται μερικά γεγονότα από την ζωή του, όπως το γεννέσιο του, τα γενέθλια του Ηρώδη, ο χορός της Σαλώμης κ.α., ενώ ξεχωρίζεται η αποτομή του Βαπτιστού.
Οι ξυλογλύπτες με το δικό τους τρόπο ιστόρισαν τους αγίους Αποστόλους, κάτω από την εικόνα, όπου φαίνεται η σύναξή τους και ο Χριστός ανάμεσά τους, προΐστανται οι κορυφαίοι Πέτρος και Παύλος, ενώ δύο άγγελοι κρατάνε ένα ναό που παριστάνει την Εκκλησία.
Το ανώτερο μέρος του τέμπλου είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά και αποτελείται από την μεγάλη Σταύρωση και τα λυπηρά. Τέτοιου είδους σταυρός είναι συχνό γεγονός στα μεταβυζαντινά τέμπλα, ιδιαιτέρως του ΙΖ΄, ΙΗ΄ και ΙΘ΄ αιώνος και συμβολίζει την πίστη, την σωτηρία και την νίκη. Οι δράκοι εκατέρωθεν του σταυρού συμβολίζουν την νίκη του Χριστού κατά του κακού.
Η θαυματουργή εικόνα
Από την εικόνα, από το πρόσωπο του παρουσιαζόμενου αγίου, εκχέεται ως δώρο Θεού ένα άκτιστο και ανέσπερο φως, το οποίο φέρει ειρήνη, γαλήνη και χαρά. Όλα αυτά θα αισθανθεί άνθρωπος, όταν σταθεί μπροστά στην θαυματουργή εικόνα του Προδρόμου, η οποία με ταπεινή αξιοπρέπεια καλωσορίζει όλους τους προσκυνητές της Μονής Μπίγκορσκι. Φέγγοντας, σε ασημένιο λαμπρό πουκάμισο, στολισμένη με τάματα ευγνωμοσύνης δια τα πολυάριθμα θαύματα, η εικόνα ως ακένωτη πηγή, αναβλύζει χάρη. Γι’ αυτό, οι μοναχοί οι οποίοι ζούσαν εδώ στον ΙΘ΄ αιώνα, πρόσθεσαν και τρίτο χέρι, ως μαρτυρία για τα θαύματα τα οποία κάνει ο Βαπτιστής.
Ένα από τα θαύματα είναι και ο τρόπος με τον οποίο η εικόνα ανακαλύφτηκε στον κτήτορα. Σύμφωνα με την παράδοση της Μονής, αυτή ίπτατο πάνω από το πηγάδι, όπου σήμερα βρίσκεται η βρύση. Ήταν θαυμαστή και η εξαφάνισή της στα επικίνδυνα και δύσκολα χρόνια τα οποία περνούσε το μοναστήρι. Η χάρη που φέρει η εικόνα, την φύλαξε από τις καταστροφές τις οποίες έτυχε η Μονή μερικές φορές. Αυτή πάντοτε επανερχόταν, μαρτυρώντας για το ζωντανό πνεύμα της Μονής, η οποία ως φοίνικα ξαναζωντάνευε από τα ερείπια της.
Η εικόνα δεν σταμάτησε να θαυματουργεί ποτέ. Αμέτρητο πλήθος πιστών που στάθηκαν μπροστά της με πίστη και εγκάρδια προσευχή προς τον Βαπτιστή, εισακούστηκαν, θεραπεύτηκαν, παρηγορήθηκαν. Ο Πρόδρομος μέσω της εικόνας του, προφτάνει σε όλους: γέρους και νέους, άρρωστους και εύρωστους, ορθοδόξους και ετεροδόξους. Όπως πλήθυναν τα θαύματα, έτσι πλήθυναν τα τάματα και κάθε ένα από αυτά, κρύβει μια ιστορία μέσα του.
Όπως καλύπτει την εικόνα το ασημένιο πουκάμισο, έτσι και ο Τίμιος Πρόδρομος έχει καλύψει από μας πολλά από τα θαύματά του, αφήνοντας μόνο λίγα, για τα οποία η νέα αδελφότητα προσπαθεί να τα μάθει, να τα καταγράψει και να τα κρατήσει για τις επόμενες γενεές, ως μαρτυρία για την ιερότητα της εικόνας.
Η εικόνα Άξιον εστίν
Στην βόρεια μεριά του σολέα βρίσκεται το ιλαρό πρόσωπο της Θεοτόκου – το πιστό αντίγραφο της εικόνας Άξιον εστίν, το ιερότερο κειμήλιο του Αγίου Όρους. Με ιδιαίτερη επιθυμία και κόπους του Αρχιμανδρίτη Παρθενίου, το 2009 η εικόνα αγιογραφήθηκε και ήρθε στη Μονή, αφού προηγουμένως ευλογήθηκε από το πρωτότυπο στο Άγιο Όρος.
Τα άγια λείψανα
Την χάρη του καθολικού συμπληρώνουν και τα άγια λείψανα πολλών κατοίκων της επουράνιας Ιερουσαλήμ, τα οποία βρίσκονται στη μεγάλη λάρνακα, όπως και σε άλλες λειψανοθήκες στο σκευοφυλάκιο της Μονής. Αυτή η μεγάλη λάρνακα δημιουργήθηκε το 1833, παραγγελία του ηγουμένου Αρσενίου, και έγινε ως ομαδική δουλειά αγιογράφου, ξυλογλύπτη και αργυροχόο. Εξωτερικά στο καπάκι, είναι απεικονισμένη η Σταύρωση του Κυρίου και οι Ευαγγελιστές, ενώ εσωτερικά, οι αγιογράφοι Μιχαήλ και Δανιήλ ιστόρισαν τα πρόσωπα των αγίων των οποίων τα λείψανα φυλάσσονται στη λάρνακα. Τα ίδια πρόσωπα σκαλίστηκαν από τον αργυροχόο και στην ασημένια πλάκα, πάνω από τα λείψανα. Εδώ βρίσκονται τα λείψανα του Τιμίου Προδρόμου, μυρόβλυτα και θαυματουργά, επίσης των αγίων Μαρίνας, Παρασκευής Ρωμαίας, Ευσταθίου Πλακίδα, Παντελεήμωνος, Ιακώβου Αδελφοθέου, Ιουλίτας και Κήρυκος, Τρύφωνος, Χαραλάμπους και Νικήτα Μεγαλομαρτύρου. Στην μέση υπάρχει ασημένιος σταυρός στον οποίο είναι εμφυτευμένο τεμάχιο του Τιμίου Σταυρού. Αυτά τα κειμήλια ήρθαν από την Κωνσταντινούπολη, ως δώρο του πλουσίου εμπόρου Χατζή Νάκε από το χωριό Belichica.
Στο σκευοφυλάκιο της Μονής επίσης φυλάσσονται και τα λείψανα των αγίων Κλήμεντος Αχρίδος, Στεφάνου, Νικολάου του εν Μύροις, Σεραφείμ του Σάρωφ, Ιωάννου του Ρώσου, Βαρβάρας, Λαζάρου Τετραήμερου, Κλημεντίου μάρτυρος του εν Ρώμης, Αγαθαγγέλου Βιτολίων, Νεκταρίου Πενταπόλεως κ.α. Τα άγια λείψανα είναι πολύτιμο πνευματικό πλούτος της Μονής, επειδή μ’ αυτά οι άγιοι είναι χαρισματικά παρόντες στον ναό και γίνονται μεσίτες προς τον Θεό για τους μοναχούς και τους πιστούς, οι οποίοι με ευλάβεια τα προσκυνούν. Επειδή τα άγια λείψανα, τα οποία πέρασαν τη φλόγα του μαρτυρίου και της αθλήσεως, έγιναν πραγματικός θησαυρός του αχωρήτου και ζώντος Θεού. Στα λείψανα των αγίων θεμελιώνεται η Εκκλησία Χριστού.
