Ομιλία του Πανοσιολογιωτάτου Αρχιμανδρίτου Παρθενίου, επί τη Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου, Σωτηρίου έτους 2018
Αγαπητοί μου, κανένα άλλο κακό, καμία άλλη ασθένεια δεν είναι τόσο θανάσιμα ολέθρια για τον άνθρωπο, όπως είναι η μισητή υπερηφάνεια, επειδή ακριβώς διαμέσου της υπερηφάνειας εισέβαλε η αμαρτία σ’ αυτόν τον κόσμο, και μέσω της αμαρτίας – ο θάνατος. Εξάλλου και στον ουρανό το έμβρυο της αμαρτίας ήταν μέσα στη υπερηφάνεια. Το φώσφορο Άστρο της ημέρας, ο εωσφόρος, η διακόσμηση του αγγελικού κόσμου, έπεσε από την επουράνια δόξα του και από την ωραιότητα της παρουσίας του Θεού, εξαιτίας του ότι υπερηφανεύτηκε και θέλησε τη θέση του Θεού. «Πῶς ἐξέπεσεν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ὁ ἑωσφόρος ὁ πρωὶ ἀνατέλλων συνετρίβη εἰς τὴν γῆν ὁ ἀποστέλλων πρὸς πάντα τὰ ἔθνη σὺ δὲ εἶπας ἐν τῇ διανοίᾳ σου εἰς τὸν οὐρανὸν ἀναβήσομαι ἐπάνω τῶν ἄστρων τοῦ οὐρανοῦ θήσω τὸν θρόνον μου… ἔσομαι ὅμοιος τῷ ὑψίστῳ» (Ησ. 14:12-14).
Έτσι λοιπόν, μέσα από την Αγία Γραφή και την ζωντανή παράδοση της Εκκλησίας, ο Θεός μας έδειξε τη διάγνωση για τη θνησιμότητα, αλλά μας προσδιόρισε και το φάρμακο για την αθανασία. Η ταπεινή Του έλευση στη γη ήταν ουσιαστικά το απαραίτητο φάρμακο για τον θανάσιμα αρρωστημένο άνθρωπο, για τον άνθρωπο της υπερηφάνειας, της αμαρτίας και της φθοράς. Στη συνέχεια, η άκρα ταπείνωσή Του και η υπομονή, μέσω των οποίων Αυτός τριάντα τρία χρόνια έζησε στη γη, υπέφερε όλους αυτούς τους εξευτελισμούς, τα βάσανα, τη σταύρωση και το θάνατο, ήταν η ακραία δόση αυτού του θείου φαρμάκου. Επομένως, η ταπείνωση είναι η μοναδική οδός προς τον Ιατρό των ιατρών, το Θεραπευτή της πεσμένης μας φύσεως. Αυτός μας έδειξε και μας χάρισε το φάρμακο με αυτόν τον τρόπο που ενσαρκώθηκε, έγινε άνθρωπος, σταυρώθηκε για χάρη μας και αναστήθηκε. Τώρα διαθέσιμο είναι για μας αυτό το φάρμακο, ανοιχτή είναι «τῆς εὐσπλαχνίας ἡ πύλη», πρέπει μόνο να μπαίνουμε μέσα με «καρδίαν συντετριμμένην καὶ τεταπεινωμένην» (Ψαλμ. 50:19). Ταπεινή προσέγγιση προς τον ταπεινό Σωτήρα.
Γι’ αυτό το λόγο σήμερα η Εκκλησία διά της παραβολής του Τελώνου και του Φαρισαίου (Λκ. 18:9-14), μας δίδαξε πόσο σημαντικό είναι το να ταπεινωνόμαστε, να ζητάμε συγχώρηση από το Θεό και σωτηρία απ’ την δική μας αμαρτωλότητα, και όχι μάλιστα να κατηγορούμε. Ακούσαμε πώς η παραβολή αυτή διηγείτο για δύο ανθρώπους οι οποίοι ήλθαν στο ναό να προσευχηθούν, να σταθούν μπροστά στο πρόσωπο του Θεού, εμπρός του μοναδικού Κριτή. Ο ένας, ο φαρισαίος, ήταν από τις κοινωνικές θέσεις των σεβαστών ανθρώπων στην κοινωνία, ευυπόληπτος, με μεγάλη εξουσία μέσα στον λαό. Αυτός στάθηκε σε φανερή θέα στο ιερό του Θεού και άρχισε να προσεύχεται: «ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι…» Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αυτός ο άνθρωπος καλά άρχισε να ομιλεί με το Θεό. Εμείς πρέπει για τα πάντα να ευχαριστούμε τον Δημιουργό μας. Ακαταπαύστως. Αν αρχίζαμε να απαριθμούμε όλα αυτά για τα οποία πρέπει να ευχαριστούμε το Θεό, πράγματι δεν ξέρω από πού θα αρχίζαμε και πού θα τελειώναμε. Εντούτοις, ο Φαρισαίος αντί να ευχαριστεί το Θεό για τα αγαθά που του είχε δώσει, δηλαδή για την ελεημοσύνη, για την συγχώρηση, για την άφθονη αγάπη Του εκδηλωμένη προς αυτόν, ο θνητός και αμαρτωλός άνθρωπος, ο φαρισαίος, πήγε σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση: «ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι». Περιπλανήθηκε στην ακραία υπερηφάνεια, οικειοποιήθηκε όλες τις θεόδοτες αρετές. Ο άλλος άνθρωπος δε, ο Τελώνης, αισθανόταν τόσο αμαρτωλός και ανάξιος, που δεν τολμούσε ούτε να κοιτάξει συμβολικά προς τα πάνω, στο Θεό, αλλά με σκυμμένη κεφαλή, με εσωτερική και εξωτερική συντριβή, στεκόταν στην τελευταία θέση στο ναό. «ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ». Και κοιτάξτε, τι μας δίδαξε το πανέμορφο στόμα του Σωτήρα: «λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται». Θαυμαστό πράγμα! Με μια τόσο απλή υπερβολή και απλά λόγια μας ανέδειξε το φάρμακο: την ταπείνωση.
Κανένα άλλο πάθος δεν μολύνει τόσο την ομοίωση του Θεού μέσα στον άνθρωπο, όπως η υπερηφάνεια. Επειδή μ’ αυτήν αναποφεύκτως ακολουθεί και η υποκρισία. Οι υπερήφανοι άνθρωποι ιδιαιτέρως παρουσιάζουν μια άλλη εικόνα τόσο στον εαυτό τους, όσο και στους άλλους. Και ο Θεός δεν αναγουλιάζει με τίποτα περισσότερο, παρά με την υποκρισία. Ας κοιτάξουμε το Ιερό Ευαγγέλιο – μέσα του περιγράφονται πολλά γεγονότα, πολλές αμαρτίες και πτώσεις. Πόσες φορές ο Χριστός ελεούσε τους αμαρτωλούς, τους θεράπευε, επικοινωνούσε μ’ αυτούς, επισκεπτόταν τα σπίτια τους, καθόταν στο τραπέζι μ’ αυτούς… Δεν Τον στεναχωρούσαν οι ταπεινοί αμαρτωλοί, αλλά οι υπεροπτικοί δίκαιοι. Θυμηθείτε μόνο εκείνη την περίπτωση με τη γυναίκα που την έπιασαν σε μοιχεία, την οποίαν, κατά τον εβραϊκό νόμο, περίμενε λιθοβολισμός. Την έφεραν τότε οι υποκριτές ενώπιον Του, Διδασκάλου της ελεημοσύνης και της συγχωρήσεως, και πονηρά Τον δοκίμασαν: «διδάσκαλε, αὕτη ἡ γυνὴ κατείληπται ἐπ’ αὐτοφώρῳ μοιχευομένη· ἐν δὲ τῷ νόμῳ ἡμῶν Μωϋσῆς ἐνετείλατο τὰς τοιαύτας λιθάζειν. σὺ οὖν τί λέγεις;» (Ἰω. 8:4-5). «Εσύ που διδάσκεις πως πρέπει να συγχωρούμε, να δείχνουμε ελεημοσύνη, τι λέγεις; Μήπως εάν συγχωρήσουμε αυτήν την αμαρτωλή δε θα παραβούμε το νόμο που μας έδωσε ο Μωυσής; Δε θα είναι αυτό η πιο σοβαρή βλασφημία; σὺ οὖν τί λέγεις;» Τι έκαμνε τότε ο πάνσοφός μας Σωτήρας; Άρχισε να γράφει στο χώμα τις αμαρτίες εκείνων που πιο πολύ κατέκριναν αυτό το καημένο ανθρώπινο ον και ήταν πρόθυμοι πρώτοι να ρίξουν πέτρες. Και αφού ο Καρδιογνώστης τους φανέρωσε πόσες σοβαρές αμαρτίες έχουν κάνει, μάλιστα μεγαλύτερες απ’ αυτές της πόρνης, τους είπε: «ὁ ἀναμάρτητος ὑμῶν πρῶτος βαλέτω λίθον ἐπ’ αὐτήν. καὶ πάλιν κάτω κύψας ἔγραφεν εἰς τὴν γῆν. οἱ δὲ ἀκούσαντες ἐξήρχοντο εἷς καθ’ εἷς, ἀρξάμενοι ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων, καὶ κατελείφθη ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἡ γυνὴ ἐν μέσῳ οὖσα» (8:7-8). Όλοι έφυγαν, κανείς δεν τόλμησε να την καταδικάσει. Τότε ο ελεήμων Χριστός της είπε: «οὐδὲ ἐγώ σε κατακρίνω· πορεύου καὶ ἀπὸ τοῦ νῦν μηκέτι ἁμάρτανε» (11). Είδατε; Ο Κύριος έσωσε την πόρνη. Δε την καταδίκασε, αλλά μέσω της ταπεινώσεως την διόρθωσε και δίδασκε, τόσο αυτή, όσο αυτούς γύρω της, και όλους τους ανθρώπους απ’ όλες τις γενιές. Και με ποιον τρόπο συμπεριφερόταν στους υπερήφανους υποκριτές; «Οὐαὶ δὲ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί…»
Πριν από λίγο καιρό άκουσα ότι ένα πνευματικό μου τέκνο, που για αρκετό καιρό δεν ερχόταν στο μοναστήρι, έλεγε σε μερικούς ανθρώπους: «Πώς να πάω στο μοναστήρι, αφού εκεί πηγαίνουν πολλοί αμαρτωλοί, ναρκομανείς, μέθυσοι και ακόμη και κάποιες πρώην μεγάλες πόρνες που τις ξέρω;» Όταν άκουσα αυτό, ήρθαν δάκρυα στα μάτια μου. Είπα στον εαυτό μου: «Ω, Κύριε, πόσο άθλιοι είμαστε εμείς οι άνθρωποι! Τοποθετούμαστε στη θέση Σου και κρίνουμε». Αν και όλοι είμαστε άρρωστοι. Πολύ άρρωστοι! Σκύψε το κεφάλι σου, καημένε άνθρωπε, και να προσεύχεσαι, γιατί είσαι άρρωστος! Αναγνώρισε ενώπιον του Θεού και ενώπιον του εαυτού σου την ασθένειά σου για να σωθείς. Στην επιθανάτια κλίνη είναι η ψυχή σου, και εσύ τους άλλους θα τους κατηγορείς; Επειδή, εάν κάποιος δει καλά στον εαυτό του, θα βρει σίγουρα ό, τι οι μεγάλοι αμαρτωλοί κάνουν δημοσίως. Αλλά την αμαρτία τους όλοι την βλέπουμε και την γνωρίζουμε, και όμως την μετάνοια τους – όχι. Μόνο ο Θεός έχει το δικαίωμα να κρίνει, όχι εμείς. Ο μεγάλος διδάσκαλος των μοναχών, ο όσιος Εφραίμ ο Σύρος, καθοδηγώντας τους μοναχούς του, και μάλιστα όλους τους ανθρώπους, μεταξύ άλλων, αναφέρει: «Μην επικαλείσαι ποτέ τη δικαιοσύνη του Θεού, επειδή δεν θα κρατηθείς όρθιος. Επικαλέσου πάντα το έλεος του Θεού, εάν θέλεις να διατηρήσεις τον εαυτό σου». Και στο ναό στη συνέχεια επαναλαμβάνουμε «Κύριε ελέησον» – δηλαδή αυτό που σήμερα έλεγε ο αμαρτωλός, αλλά ταπεινός τελώνης στο Ευαγγέλιο: «ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ!» Παρατηρήστε ότι τόσο μεγάλη ήταν η εμπιστοσύνη του στην παντογνωσία του Θεού, οπότε δεν απαρίθμησε καθόλου τις αμαρτίες του, και μόνο με ταπεινότητα ζητούσε συγχώρηση γι’ αυτές. Είναι σημαντικό να μετανοήσουμε και να ταπεινωθούμε. Τότε, αναπόφευκτα, ο Θεός θα προσεγγιστεί σε μας, θα μας βοηθήσει, θα μας θεραπεύσει. Γι’ αυτό δεν πρέπει ποτέ να λέμε: «Σ’ ευχαριστώ, Θεέ μου, που δεν είμαι αμαρτωλός όπως οι άλλοι», αλλά με κατάνυξη και συντριβή να λέμε: «Σ’ ευχαριστώ, Θεέ μου, για την ελεημοσύνη σου που την δείχνεις σε μένα, και για την οποία δεν είμαι καθόλου άξιος».
Σας παρακαλώ να με συγχωρήσετε και εμένα, γιατί πραγματικά αισθάνομαι ανάξιος για να ομιλώ τώρα για αυτά τα πράγματα, επειδή είμαι πρώτος απ’ αυτούς που αμαρτάνουν. Πολλές φορές, στην αδυναμία και την απερισκεψία μου, ξέρω να δείξω προς τους άλλους και να πω: «Ω, πώς μπορεί ο τάδε άνθρωπος να αμαρτάνει σε αυτό;» Μερικές φορές, σκανδαλίζομαι και από τους κάτοχους των θέσεων ευθύνης στην κοινωνία και στην Εκκλησία, και κατηγορώ, και όμως αυτό δεν πρέπει να το κάνω. Να, και εμένα ο Θεός με διόρισε ηγούμενο, και, φυσικά, είμαι άνθρωπος με πολλές αδυναμίες και συχνά κάνω αμαρτίες. Αλλά είναι σημαντικό πάντα να προσπαθούμε να μην είμαστε πρώτοι στις επαινέσεις και στο υπερήφανο πλεονέκτημα πάνω τους άλλους, αλλά να είμαστε πρώτοι στη διακονία ο ένας για τον άλλον – όπως έλεγε ο Χριστός: «καὶ ὃς ἂν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος, ἔσται ὑμῶν δοῦλος» (Μτ. 20:27). Εάν λοιπόν παρατηρούμε τι κάνουν οι άλλοι και κυνηγάμε τις αμαρτίες τους, ή σκανδαλιζόμαστε από τις εξουσίες, τους επισκόπους, τους ιερείς, τους μοναχούς, τι καλό θα επιτύχουμε; Απολύτως τίποτα. Πρώτον, θα συμβάλουμε στο πολλαπλασιασμό του κακού και στην καταστροφή της ψυχής μας. Ως εκ τούτου, πάντα να έχουμε μπροστά στα μάτια μας το σημερινό υπόδειγμα του Τελώνου, ο οποίος αισθανόταν τον εαυτό του τον πιο αμαρτωλό και ζήτησε συγχώρηση από το Θεό.
Κατά Χριστόν είναι όταν δούμε ότι κάποιος έχει πέσει σε αμαρτία, όχι να τον καταδικάζουμε ή να τον κατηγορούμε με σκληρά λόγια, αλλά να κάνουμε κάτι για να σηκωθεί, να του δώσουμε καλό παράδειγμα, ενθάρρυνση, εμπιστοσύνη. Αυτό απαιτεί ο Θεός από μάς – να μεταφέρουμε ο ένας στον άλλο στο δρόμο προς τη σωτηρία, επειδή είμαστε όλοι αδύναμοι και αμαρτωλοί. «Ἀδελφοί – μας προσκαλεί ο απόστολος Παύλος – ἐὰν καὶ προληφθῇ ἄνθρωπος ἔν τινι παραπτώματι, ὑμεῖς οἱ πνευματικοὶ καταρτίζετε τὸν τοιοῦτον ἐν πνεύματι πρᾳότητος, σκοπῶν σεαυτόν, μὴ καὶ σὺ πειρασθῇς. ἀλλήλων τὰ βάρη βαστάζετε, καὶ οὕτως ἀναπληρώσατε τὸν νόμον τοῦ Χριστοῦ». (Γαλ. 6:1-2). Και εκείνοι που φαίνονται πολύ ισχυροί, πιστέψτε με, μπορούν εύκολα να πέσουν. Αρκεί να ανοίξουμε το Ευαγγέλιο και να διαβεβαιώσουμε αυτό. Κοιτάξτε μόνο πώς οι απόστολοι που επέλεξε ο Κύριος δείχνονται στις πτώσεις τους. Ας πάρουμε, παραδείγματος χάριν, τον ισχυρό και ζωντανό και ζηλωτή απόστολο Πέτρο. Ήταν ο πρώτος που τόσο αποφασιστικά ομολόγησε ότι ο Χριστός είναι ο Υιός του Θεού: «σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος» (Μτ. 16:16). Φλογερά απέτρεπε τον Κύριό του από την οδό του μαρτυρίου (βλ. Μτ. 16:22). Του υποσχέθηκε ότι η ψυχή του θα προσφέρει για χάρη Του (βλ. Ἰω.13:37) και ακόμη έβγαλε μαχαίρι για να Τον υπερασπιστεί (Ἰω.18:10). Ωστόσο, τι συνέβη στη συνέχεια; Ο Πέτρος αρνήθηκε τον Κύριο τρεις φορές και ακόμη είπε ότι δεν γνώριζε τον Άνθρωπο. Και οι άλλοι απόστολοι επίσης – άνθρωποι με αδυναμίες. Ο Θωμάς, παραδείγματος χάριν, ο οποίος δεν ήταν μαζί με τους υπόλοιπους απόστολους όταν εμφανίστηκε ο αναστημένος Ιησούς, έδειξε μεγάλη δυσπιστία. Αψηφούσε τη μαρτυρία όλων των άλλων: «ἐὰν μὴ ἴδω ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὸν δάκτυλόν μου εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὴν χεῖρα μου εἰς τὴν πλευρὰν αὐτοῦ, οὐ μὴ πιστεύσω» (Ἰω. 20:25). Με αυτά τα υποδείγματα, ο Θεός θέλει απλώς να μας επισημάνει πόσο αδύναμοι και αμαρτωλοί είμαστε, επομένως δεν πρέπει να είμαστε υπερήφανοι για τίποτα.
Ας φοβόμαστε, συνεπώς, την κατάκριση. Αυτός που κρίνει πιο σκληρά θα πέσει, και αυτός που ταπεινώνεται, δεν μπορεί να πέσει, γιατί αισθάνεται τον εαυτό του ως τον πιο τελευταίο και αμαρτωλό. Η χάρη και η προστασία του Θεού θα είναι μαζί του, διότι με τον σωστό τρόπο αναζητά τον Ιατρό. Ο πιο άρρωστος είναι αυτός που δεν ξέρει ότι είναι άρρωστος και συνεπώς δεν ζητά θεραπεία. Έτσι και μ’ αυτόν που συνεχώς βλέπει τις αμαρτίες και τις πτώσεις των άλλων, και για τις δικές του ούτε σκέφτεται. Δυστυχώς, υπάρχουν άνθρωποι που κάθε Κυριακή και κάθε γιορτή πηγαίνουν στην εκκλησία, αλλά κατηγορούν πάντοτε. «Δεν πηγαίνω στο τάδε μοναστήρι, επειδή πολλοί αμαρτωλοί πηγαίνουν εκεί». Ή: «Αυτός ο ιερέας με σκανδαλίζει συνεχώς, γι’ αυτό δεν θέλω να πάω στην εκκλησία του για τις ακολουθίες». Φαρισαίος. Το να καθίζει στη θέση του Θεού. Παίρνουμε τον ρόλο του Θεού, και κρίνουμε. Δεν υπάρχει κάτι χειρότερο απ’ αυτό! Ο άνθρωπος που ασχολείται με τις αμαρτίες των άλλων, και όχι με τις δικές του, πιστέψτε με, έχει χάσει κάθε ανθρώπινο συναίσθημα. Απλώς σαν να έχει αρνηθεί τον Θεό.
Μέχρι την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μας απομένει λίγος χρόνος, τρεις εβδομάδες δηλαδή. Γι’ αυτό λοιπόν, η Εκκλησία, σε αυτόν τον προπαρασκευαστικό κύκλο πριν από τη μεγαλύτερη από όλες τις γιορτές – την Ανάσταση του Χριστού, μας προσκαλεί να στολιστούμε με την πολύτιμη ταπείνωση και να αρχίσουμε να προετοιμαζόμαστε για συνάντηση με τον Θεό. Και το κάνει αυτό κάθε χρόνο, επειδή γνωρίζει ότι η φύση μας είναι τέτοια – ξεχνάμε εύκολα και πέφτουμε σε οκνηρία, οπότε αρχίζουμε να ενδιαφερόμαστε για τις αδυναμίες των άλλων.
Τελικώς, σας παρακαλώ πάντοτε να θυμάστε πόσο ο Θεός μας συγχωράει, πρώτα απ’ όλα, εμάς προσωπικά και στη συνέχεια, όλους τους άλλους. Έχοντας υπ’ όψιν τη δική μας αμαρτωλότητα και την ελεήμονα χάρη του Θεού, δεν θα θέλουμε να κατηγορούμε τους άλλους.
Συγχωρέστε με και ο Θεός μαζί μας!
