Αποκλειστική συνέντευξη του Αρχιμανδρίτη Παρθενίου, ηγουμένου της Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Μπίγκορσκι, για την εφημερίδα “Bitolski vesnik”
- B.V.: Μόλις αρχίσαμε το νέο έτος του Κυρίου 2019. Πείτε μας τις αξιολογήσεις για το περασμένο έτος, στο εκκλησιαστικό και πολιτικό επίπεδο. Καταφέρατε να ολοκληρώσετε όσα είχατε σχεδιάσει;
π. Παρθένιος: Κατ’ αρχάς, ας είναι ευλογημένο το νέο 2019 έτος του Κυρίου! Η ευλογία και η υποστήριξη του Θεού είναι αναγκαίες για κάθε καλό έργο το οποίο θέλουμε να αρχίσουμε και να περατώσουμε. «[Ο Κύριος] ἀπέσταλκέ με», λέγει για το εαυτό του ο Υιός του Θεού, ο Σωτήρ του κόσμου, «κηρῦξαι ἐνιαυτὸν Κυρίου δεκτόν». Γι’ αυτό, μόνο μέσω του Χριστού ο χρόνος λαμβάνει πραγματική έννοια και σκοπό. Ας έχουμε πάντοτε την ευλογία του!
Κατά το περασμένο έτος, στα εκκλησιαστικά γίγνεσθαι συνέβησαν μερικά σημαντικά πράγματα, ιδιαίτερα σχετικά με το θέμα της αυτοκεφαλίας. Πάντως, για μας σημαντικότερο γεγονός ήταν ο λαμπρός εορτασμός της χιλιετηρίδας της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος, στον αρχαίο ναό της του Θεού Σοφίας στην Αχρίδα. Πολιτικά, το 2018 ήταν έτος καταιγίδας, κάτι το οποίο δεν μπόρεσε να μην θίξει και εμάς τους μοναχούς, ως πολίτες του κράτους αυτού. Στο ερχόμενο έτος, ας είναι ελεήμον ο Θεός στην πρόνοιά του για μας και ας φωτίσει τους ηγέτες μας για να εργαστούν για το καλό όλων των κατοίκων αυτού του μικρού κομματιού γης.
Όσον αφορά της Μονής, ευχαριστώ τον Θεό που αξίωσε την αδελφότητά μας να περάσει ακόμα ένα έτος «εἰς τὰς αὐλὰς Αὐτοῦ» και να κάνουμε κάτι για την δόξα της ονόματος του. Εννοείται πως θα μπορούσαμε πολύ περισσότερο, αλλά αιτούμε το έλεός του και την χάρη του για να συνεχίσουμε με ακόμα μεγαλύτερο ζήλο να υπηρετούμε τον Θεό και τους πλησίον.
- B.V.: Τι ήταν αυτό που σας προκάλεσε την μεγαλύτερη χαρά κατά το περασμένο έτος;
π. Παρθένιος: Πάντοτε μεγαλύτερη χαρά μου έκανε η πνευματική πρόοδος των ανθρώπων, η προκοπή τους στην πίστη του Χριστού και στην γνώση ότι μόνο ο Χριστιανισμός φέρει αληθινή ελευθέρωση στον άνθρωπο, και μ’ αυτό και την αψευδή και ατελείωτη χαρά. Ιδιαίτερα χαίρομαι όταν οι νέοι άνθρωποι έρχονται στην αυθεντική επαφή με τον Χριστό στην Εκκλησία και γίνονται ενεργά μέλη της. Φέτος ο Θεός με αξίωσε να δω πως νέοι άνθρωποι εδώ στην Μονή μας είδαν το κάλλος της πίστεως του Χριστού, η ευγένεια της αγάπης του και την καθαρά χαρά σ’ αυτόν.
- B.V.: Τι σας προκάλεσε θλίψη;
π. Παρθένιος: Αυτό που μου βάζει μεγάλο βάρος στην καρδιά είναι η συνεχής φυγή των νέων από την χώρα. Προσωπικά εγώ έχω πολλά πνευματικά παιδιά που έφυγαν από την πατρίδα, ψάχνοντας καλύτερη ζωή, ή τουλάχιστον βασικές συνθήκες για μια κανονική ζωή. Πολλοί από αυτούς, πριν φύγουν, ήρθαν για ευλογία σε μένα. Βλέποντας ότι κάποιοι πραγματικά δεν καταφέρνουν να επιβιώσουν εδώ, με πόνο στην καρδιά τους έδωσα την ευλογία μου, αλλά ταυτόχρονα και μια διαθήκη, σαν πνευματικός – αφού με την βοήθεια του Θεού μια φορά θα καταφέρουν να εξασφαλίσουν τα αναγκαία για μια κατάλληλη ζωή, να γυρίσουν και να αρχίσουν να επενδύουν στην χώρα τους, επειδή εδώ είναι οι ρίζες τους, τα ιερά τους, οι τάφοι των προγόνων τους. Έτσι έκαναν κάποτε και οι πρόγονοί μας, οι οποίοι, παρόλο που δεν είχαν δικό τους ελεύθερο κράτος και έζησαν σε δύσκολη περίοδο, αυτοί προσπαθούσαν με μεγάλη αγάπη να φέρουν εδώ τα χρήματα που αποκτούσαν με πολύ κόπο. Μάλιστα, χάριν της ευσεβείας αυτών των ανθρώπων, τώρα έχουμε τους ομορφότερους ναούς και μοναστήρια με τα οποία τώρα είμαστε υπερήφανοι. Εν τούτοις, ελπίζω ότι οι πολιτικοί ηγέτες μας επιτέλους θα βρουν δυνάμεις για να δημιουργήσουν κατάλληλες συνθήκες ζωής σ’ αυτή την χώρα, στην οποία υπάρχει χώρος για όλους, εφόσον γίνεται μια σωστή οικονομική πολιτική. Όσων αφορά την Εκκλησία, πολύ στενοχωρήθηκα, μάλλον πληγώθηκα από την σύγχυση και τον διχασμό που έγινε στην Ορθοδοξία, μαζί με τις απειλητικές, εθνικιστικές δηλώσεις συγκεκριμένων αρχιερέων.
- B.V.: Πως προχωρά η διαδικασία για απόκτηση αυτοκεφάλου της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος; Πότε μπορεί να γίνει αυτό; Η πρόγνωσή σας.
π. Παρθένιος: Δεν θα ήθελα να κάνω προγνώσεις για το πότε θα αναγνωριστεί το αυτοκέφαλό μας. Είναι σημαντικό ότι, Θεού συνεργούντος, τα πράγματα κινούνται προς εκεί. Αφού η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος ζήτησε βοήθεια από την Εκκλησία Βουλγαρίας για να βγει από την πολύχρονη, άδικη απομόνωση, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας Βουλγαρίας αμέσως δημιούργησε επιτροπή, και μ’ αυτόν τον τρόπο το εκκλησιαστικό ζήτημά μας επιτέλους βγήκε από τα στενά πλαίσια και έλαβε διορθόδοξο χαρακτήρα. Αυτό ήταν αρκετή αιτία ώστε να χρησιμοποιήσει ο Οικουμενικός Πατριάρχης το αιώνιο και από τις Οικουμενικές Συνόδους αναγνωρισμένο προνόμιο εκκλήτου και μεταχειρίσεως διορθοδόξων προβλημάτων. Σύντομα, από το Φανάρι, από την Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, όπως καλείται το πρωτόθρονο Οικουμενικό Πατριαρχείο, μας ήρθε η καλή και χαροποιός είδηση ότι ο Πατριάρχης πλέον αναλαμβάνει την ευθύνη για το ζήτημά μας. Σ’ αυτό ακολουθούσε και αλληλογραφία του Πατριάρχη με την Εκκλησία Βουλγαρίας, στην οποία έδωσε εις γνώση ότι πλέον το ζήτημά μας βρίσκεται αποκλειστικά στην αρμοδιότητά του. Επίσης, αυτός συναντήθηκε και με την πολιτική ηγεσία της Ελλάδος, προαναγγέλλοντας ότι θα δράσει σε κατεύθυνση επαναφοράς στην κανονικότητα της Εκκλησίας μας, «ὑπό τούς ἀπαραβάτους ὅρους τῶν ἱστορικοκανονικῶν ἁρμοδιοτήτων καί προνομίων τοῦ πρωτοθρόνου Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου». Ο Παναγιότατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος είναι γνωστός ως σοφός και φωτισμένος αρχιερέας, με μεγάλη φήμη σε όλο τον κόσμο ως ειρηνοποιός, ο οποίος συνείσφερε πολύ για την φύλαξη της καθολικότητας στην Εκκλησία, ιδιαίτερα με την επίλυση πολλών εκκλησιαστικών θεμάτων. Εδώ θα ήθελα να αναφερθώ στο τελευταίο γεγονός με την εν Ουκρανία Εκκλησία. Αυτό μας δίδει την ελπίδα να πιστεύουμε ότι θα κρατήσει και την υπόσχεση σχετικά με την Εκκλησία μας, με το οποίο θα ιατρέψει ακόμη μια πληγή στον ορθόδοξο κόσμο. Αφού είμαστε στο θέμα της Ουκρανίας, καλό θα ήταν να παρατηρήσουμε ότι επίτηδες ο Οικουμενικός Πατριάρχης επέλεξε το όνομα ‘εν Ουκρανία Ορθόδοξος Εκκλησία’ αντί του ‘Ουκρανική Εκκλησία’, κάτι που δείχνει ότι είναι αποφασισμένος να αγωνιστεί ενάντια της αιρέσεως του εθνοφυλετισμού. Ελπίζουμε ότι όλες οι Εκκλησίες θα διδαχθούν απ’ αυτό, επειδή μια τοπική, αυτοκέφαλη Εκκλησία δεν ανήκει μόνο σε ένα έθνος, αλλά σε όλους τους ορθοδόξους που ζουν στην δικαιοδοσία της, αδιαφόρως της εθνικότητας. Δυστυχώς, βλέπουμε πως η Εκκλησία Σερβίας επιμένει στην στάση της ότι δικαίωμά της είναι να ελέγχει τα εδάφη της πρώην Γιουγκοσλαβίας, όπου κήρυττε εθνικισμό αντί για Χριστιανισμό, κάτι το οποίο, σύμφωνα με τους πνευματικούς νόμους, στρέφεται εναντίον τους. Είναι σαφές πως ο Πατριάρχης με μεγάλη σοφία και ταπείνωση προσπαθεί να επαναφέρει το συνεχές προσβαλλόμενο κύρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αλλά και την τάξη στην Εκκλησία, όπως προβλέπουν και οι αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων. Χρησιμοποιώντας το δικαίωμά του να συγκαλεί συνόδους, το 2016 συγκάλεσε την εν Κρίτη Αγία και Μεγάλη Σύνοδος, στην οποία έμεινε αναλλοίωτο το δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριάρχη να χορηγεί τόμους αυτοκεφάλου και να είναι μεσίτης και συντονιστής στα διορθόδοξα θέματα. Δυστυχώς, σ’ αυτή την Σύνοδο, εκείνες οι Εκκλησίες που εκβίαζαν και έθεταν όροι για να παρουσιαστούν, παρόλο που έγιναν δεκτές όλες οι αιτήσεις τους, εντελώς αγενώς και τελευταία στιγμή ακύρωσαν την προσέλευση τους. Οι ίδιοι αυτοί, σήμερα ζητούν νέα πανορθόδοξη Σύνοδος, επειδή έχουν θιγεί από τα τελευταία γεγονότα. Όμως, τέτοια Σύνοδο μπορεί να συγκαλέσει μόνο ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ενώ σε όλους είναι γνωστό ότι αυτό δεν θα γίνει, επειδή τότε όταν την συγκάλεσε, αντί για παρουσία – δέχθηκε προσβολή. Γι’ αυτούς που δεν γνωρίζουν, πρέπει να τονίσουμε ότι για τους επισκόπους η προσέλευση στις συνόδους που συγκαλεί ο πρώτος τους ή ο Οικουμενικός Πατριάρχης είναι παράπτωμα το οποίο δεν συμφωνεί με την αρχιερατική υπόσχεση που έδωσαν κατά την χειροτονία τους, όταν δηλώνουν πως θα προσέλθουν στις συνόδους στις οποίες καλούνται, έστω με εκπρόσωπο. Τώρα όμως, από κάποιους κύκλους ακούμε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο πλέον δεν αποτελεί το ύψιστο κύρος – κάτι το οποίο είναι βαρύ χτύπημα στην Ορθοδοξία και μεγάλο σκάνδαλο. Νομίζω ότι οι αποφάσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου σχετικά με τις αυτοκεφαλίες πρέπει να σέβονται απ’ όλους, επειδή αντίθετα αλλοιώνεται η ενότητα μεταξύ των τοπικών ορθοδόξων Εκκλησιών και τελικά έχουμε διάφορες εκδοχές της Ορθοδοξίας, που δεν είναι στο πνεύμα της Μιας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας. Η αυτοκεφαλία δεν σημαίνει ανεξαρτησία και αυτάρκεια, αλλά αλληλεξάρτηση των μελών του ενιαίου Σώματος Χριστού.
- B.V.: Το επόμενο έτος 2020, η Μονή Τιμίου Προδρόμου Μπίγκορσκι θα γιορτάσει δύο μεγάλα ιωβηλαία: 1000 έτη από την ίδρυση της Μονής και 25 έτη από την αναστήλωση του μοναχισμού. Πως θα γιορτάσετε αυτά τα ιωβηλαία; Τι προβλέπει το πρόγραμμα εορτασμών;
π. Παρθένιος: Πρόκειται για αναμφισβήτητα μεγάλο και σπάνιο ιωβηλαίο – χίλια χρόνια! Σπάνια είναι τα ιδρύματα που μπορούν να καυχηθούν με τόσο μεγάλη ιστορία. Ακριβώς γι’ αυτό, τίθεται η ανάγκη να ετοιμαστεί άξιο πρόγραμμα εορτασμού. Και όχι μόνο αυτό, αλλά είναι απαραίτητη και η υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, όπως και άλλων παραγόντων της κοινωνίας, επειδή η περάτωση ενός προγράμματος τέτοιου είδους υποθέτει και την ανάγκη ενός αξιόλογου ποσού κεφαλαίων. Η Μονή Μπίγκορσκι έχει ανεκτίμητη ιστορική σπουδαιότητα. Κατά τον 19ο αιώνα αποτελούσε κέντρο της Αναγέννησης και από δω πέρασαν σχεδόν όλα σημαντικότερα πρόσωπα του διαφωτισμού μας. Στην Μονή Μπίγκορσκι υπήρχε το πρώτο σχολείο στην δυτική περιοχή της χώρας, όπου διαμορφώθηκε μεγάλος αριθμός διδασκάλων. Συνεπώς, το ιωβηλαίο είναι μεγάλης σημασίας όχι μόνο από εκκλησιαστική, αλλά και από εθνική και κρατική όψη, επειδή συνεισφέρει στις δράσεις για παρουσίαση και αναγνώριση της εκκλησιαστικής και εθνικής μας ταυτότητας.
Κάποια έργα ζητούν επείγουσα πραγματοποίηση, όπως η αφαίρεση του κονιάματος της δεκαετίας του 1970 στο καθολικό, και η αντικατάστασή του με κατάλληλο κονίαμα ασβεστίου, ούτως ώστε να γίνει δυνατή η αγιογράφηση των άδειων επιφανίων, επίσης και αποκατάσταση της ζωγραφικής στην μεγάλη τράπεζα. Το τελευταίο έργο, όχι μόνο που είναι έτοιμο για εκτέλεση, αλλά έχει βρεθεί και εξαιρετικός και διεθνές αναγνωρισμένος αγιογράφος, ο οποίος θα μπορέσει άξια να επαναλάβει το έργο των γνωστών αγιογράφων της Σαμαρείνης, τον Μιχαήλ και τον γιό του Δανιήλ ιερομόναχο, τους οποίους κάποτε ανέλαβε ο φιλότεχνος Αρχιμανδρίτης Αρσένιος Μπίγκορσκι. Ελπίζουμε ότι το Υπουργείου Πολιτισμού θα έχει την επίγνωση για την πολιτισμική και ιστορική σημασία αυτών των έργων και θα τα υποστηρίξει οικονομικά.
Την σφραγίδα του εορτασμού της χιλιετηρίδας θα φέρουν και μερικές εκδόσεις της Μονής. Έτσι, με την βοήθεια του Θεού, μέχρι το επόμενο έτος θέλουμε να δημοσιεύσουμε νέο μουσικό δίσκο, με την πανηγυρική ακολουθία της Αποτομής του Τιμίου Προδρόμου, στην ερμηνεία της χορωδίας της Μονής. Επίσης, προβλέπονται και μερικά βιβλία, όπως ο ευμεγέθης τόμος «Η εικόνα της Μπίστρα – προστάτης της Ορθοδοξίας» από τον πρωτοπόρο δημοσιογράφο κ. Kiro Kiproski. Αυτός ο επαγγελματίας δημοσιογράφος, σαν κάποιος αρχαίος χρονογράφος, σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά σημείωσε όλα τα σημαντικά και ιδιαίτερα γεγονότα στην Μονή κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Σύντομα, μερικά από αυτά θα συλλεχθούν στο συγκεκριμένο τόμο.
- B.V.: Που θα κατευθύνετε τις ενέργειές σας φέτος;
π. Παρθένιος: Η μοναχική μας ζωή και κατεύθυνση θα είναι, πρώτα απ’ όλα προσανατολισμένες, όπως και μέχρι τώρα, στην λατρεία και στην προσευχή, που είναι η βασική ενασχόληση των μοναχών, αλλά όχι λιγότερα και στον ευαγγελισμό του λαού. Αυτό σημαίνει ότι θα αγωνιστούμε με έτι περισσότερο ζήλο ώστε το ευαγγελικό μήνυμα της αγάπης, της χαράς και της πνευματικής ελευθερίας, όχι μόνο να αγγίξει, αλλά να σφραγιστεί στις καρδιές των ανθρώπων. Προσεύχομαι στον Θεό να μας στείλει την απαραίτητη χάρη, για να πετύχουμε στον σκοπό αυτό.
- B.V.: Θα εγκαινιαστούν φέτος τα νέα κτήρια της Μονής Ράιτσισα και στη Σκήτη των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου στο χωριό Μπίτουσε;
π. Παρθένιος: Η καινούργια πτέρυγα στην Ράιτσισα, η οποία είναι εξ ολοκλήρου δωρεά της φιλοθέου κτήτορας μας κα. Έλενα Πάντεβα και της εταιρίας της «Έλενα Λούκα», είναι ήδη σε τελική φάση και, με την βοήθεια του Θεού, αναμένουμε φέτος να εγκαινιαστεί και να αρχίσει την λειτουργία για τις ανάγκες των μοναζουσών. Η Σκήτη, αφιερωμένη στους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο στο χωριό Μπίτουσε, η οποία είναι επίσης ένα πανέμορφο έργο της οικογένειας Τζίκοσκι από τα Σκόπια, παρόλο που είναι σε προχωρημένη φάση, πρέπει ακόμα να περιμένει την τελετή των εγκαινίων. Όπως έχουμε πει πολλές φορές μέχρι τώρα, η χρήση αυτής της Σκήτης θα είναι κυρίως για της καλοκαιρινές κατασκηνώσεις, για τους νέους. Μέχρι τώρα στις κατασκηνώσεις έχουν περάσει παραπάνω από τέσσερεις χιλιάδες παιδιά απ’ όλη την χώρα και έχουν γνωρίσει τα βασικά της σωτηρίου μας πίστεως και της χριστιανικής ηθικής. Αυτή είναι μια από τις πιο σημαντικές αποστολές των μονών μας και θα θέλαμε αυτό το έργο να συνεχιστεί.
- B.V.: Είστε ευχαριστημένος από τον αριθμό επισκεπτών στις τέσσερεις μονές: Μπίγκορσκι, Αγίου Γεωργίου στο Ράιτσισα, Παναγίας Πρέτσιστα στο Κίτσεβο και Αγιου Γεωργίου στο Κνέζινο Κιτσέβου;
π. Παρθένιος: Η αύξηση του αριθμού των προσκυνητών στις μονές Μπίγκορσκι και Ράιτσισα συνεχίζει με μεγάλο ρυθμό κάθε χρόνο. Οι μονές μας όλο και περισσότερο ελκύουν τους ξένους τουρίστες, άλλα αυτό που ιδιαίτερα μας ευφραίνει είναι ο αριθμός των πιστών προσκυνητών τα τελευταία χρόνια. Παρόλο που αυτά τα δύο μοναστήρια είναι από τα πιο απομακρυσμένα για τους Χριστιανούς, η τακτική λατρευτική ζωή, οι πανηγυρικές ακολουθίες, η φιλοξενία των αδελφοτήτων ελκύουν τους πιστούς να έρχονται πάντοθεν. Ακόμα και οι κακοί δρόμοι δεν είναι εμπόδιο για τους πιστούς να έρχονται σε μεγάλο αριθμό για τα σαββατοκύριακα και τις μεγάλες εορτές.
Μετά από την αίτηση και την ευλογία του σεβαστού μας ποιμενάρχη, τον Μητροπολίτη Δεβρών και Κιτσέβου κ. Τιμοθέου, πρόσφατα αναστηλώθηκε, ή καλύτερα να πούμε συνεχίστηκε ο μοναχικός βίος στις δύο μονές της πόλεως Κίτσεβο – Παναγία Πρέτσιστα και Κνέζινο. Στην Πρέτσιστα, μετά από την εκδημία της τελευταίας μοναχής, μητρός Αγνής, έξι αδελφές από την Μονή Ράιτσισα συνέχισαν τον μοναχικό κόπο εδώ, αρχίζοντας τακτικό λατρευτικό τυπικό. Αυτό συνείσφερε στο ήδη μεγάλο σεβασμό που τρέφουν οι πιστοί της περιοχής για την Μονή αυτή, και μ’ αυτό αυξήθηκαν και οι επισκέπτες. Επίσης και στο Κνέζινο, ο ερχομός της αδελφής Σοφίας, μετά από την μακάρια κοίμηση της αδελφής Δωροθέας, και η αποστολή που κάνει αυτή με τους νέους, βοήθησε να μεγαλώσει ο αριθμός των επισκεπτών της Μονής.
- B.V.: Ποια προβλήματα αντιμετωπίζετε και πως νομίζετε να τα ξεπεράσετε;
π. Παρθένιος: Τα προβλήματα και οι δοκιμασίες που αντιμετωπίζουμε καθημερινά είναι πράγματι πολλά, αλλά τώρα δεν θα μιλήσω γι’ αυτά. Μονάχα θα μνημονεύσω, παρόλο που καθόλου δεν μ’ αρέσει να μιλάω για οικονομικά, η έλλειψή των αποτελεί χωρίς αμφιβολία ένα μεγάλο πρόβλημα, ιδιαίτερα στην χειμερινή εποχή. Ξέρετε, η Μονή δεν έχει κάποια εξελιγμένη οικονομία, ώστε να μπορέσει να καταφέρει να καλύψει όλα τα απαραίτητα και γι’ αυτό σε πολλά είμαστε εξαρτημένοι από την βοήθεια των δωρητών μας, από τους πιστούς που χωρίζουν από το δικό τους για να μας δώσουν. Η ευγνωμοσύνη μας προς αυτούς είναι τεράστια! Βλέποντας την θυσία που κάνουν μόνο για να υποστηρίξουν το ιερό, δεν μπορούμε να μην δοξολογήσουμε τον Θεό, που ο λαός μας έχει πραγματική θεοσέβεια. Ελπίζουμε ότι στο μέλλον, Θεού συνεργούντος, θα εξελίσσουμε κάποια δική μας οικονομία, για να μην είναι το μοναστήρι τόσο πολύ εξαρτημένο από τις δωρεές και την καλή προαίρεση των επισκεπτών.
- B.V.: Το μήνυμά σας προς τον λαό για το νέο 2019 έτος;
π. Παρθένιος: Πιο άλλο μήνυμα θα μπορούσα να στείλω εκτός από αυτό που ο Σωτήρας, ο Κύριος Ιησούς Χριστός, έδωσε στους μαθητές του: «ἐντολὴν καινὴν δίδωμι ὑμῖν ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους, καθὼς ἠγάπησα ὑμᾶς ἵνα καὶ ὑμεῖς ἀγαπᾶτε ἀλλήλους. ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» (Ιω. 13, 34-35). Νομίζω πως η αγάπη, η θυσία ενός για τον άλλο, η αμοιβαία κατανόηση και η ευσπλαχνία είναι πράγματα που μας λείπουν στην εποχή μας. Αντί της ενότητας, παντού βλέπουμε διαιρέσεις επί διάφορες βάσεις, κυρίως πολιτικές. Αυτό καθόλου δεν είναι καλό. Η διαφορετική γνώμη δεν σημαίνει και εχθρότητα προς τους άλλους. Πρέπει επιτέλους να ξεπεράσουμε αυτή την παιδική ανωριμότητα και να μεγαλώσουμε στην αγάπη για τον άλλο, και εν τω μεταξύ θα μάθουμε να προστατεύουμε και τα κρατικά ενδιαφέροντά μας. Ως παράδειγμα θα σας δώσω την διασπορά. Δείτε κατά πόσο είναι οι διασπορές άλλων λαών ενωμένες. Γιατί κι εμείς να μην είμαστε ενωμένοι για το κοινό καλό, για το καλό της πατρίδας και του λαού; Έχουμε την καλύτερη βάση γι’ αυτό – το Ιερό Ευαγγέλιο, το οποίο για αιώνες έμπνευσε τους προγόνους μας στην θυσιαστική αγάπη τους.