Toka (Prona) Shën Ahilli Llariski

Periudha nga fundi i shekullit XVIII deri në mesin e shekullit XIX, është periudhë e ngritjes së përgjithshme ekonomike, kishtare-arsimore dhe artistike të manastirit Bigorski. Abatët e aftë dhe të zotë, Hilarioni, Arseni dhe Joakimi në këtë periudhë formojnë fuqinë e madhe të manastirit, duke blerë toka, shtëpi dhe dyqane nga Elbasani dhe Prilepi deri në Gostivar e Shkup. Pastaj arkimandriti i palodhur Arsenij afër Dibrës krijon prona/toka në fsh. Rajçiica me kishën e Shën Georgij, si dhe tokën pranë manastirit, në fshatin Trebishtë, ku ndërton kishën e Shën Ahillit.

Kisha “Shën Akili Llariski"

Toka (prona) në fshatin Trebishtë filloi të formohet rreth vitit 1820, kur abati i manastirit të Bigorskit, Arsenij, bleu disa ara dhe prona të tjera në fshat. Më vonë, në vitin 1835, në tokën e pronës monastike në Trebishtë u ndërtuan objekte më të vogla për nevojat ekonomike të manastirit dhe në vitin 1840, kisha kushtuar Shën Ahilit, peshkopit të qytetit të Larisës dhe njërit prej 318 etërve të kishës – pjesëmarrës në Kuvendin e Parë Ekumenik të Nikesë, 325. Më vonë, kulti i këtij hierarku të shquar kishtar nga shekujt e parë të krishterimit mori një pik të ri në Prespë, pasi në vitin 986, mbreti Samoil transferoi reliket e tij nga Larisa në ishullin e Ahilit.

Për ndërtimin e kishës janë përgjegjës prifti Vasil dhe fshatarët nga Trebishta. Emri i abatit Arsenij nuk përmendet në mbishkrimin themelues, i cili flet për ndërtimin e kishës, sepse ai ndërroi jetë në vitin 1839, por nuk ka dyshim se iniciativa ishte e tij. Në të njëjtin mbishkrim nuk përmendet pasardhësi i tij, abati Joakim, që do të thotë se ai ende nuk është zgjedhur abat i manastirit Bigorski.

Sipas arkitekturës së saj, kisha është një ndërtesë njëkahshme me një kupolë tetëkëndore të gjerë dhe të profilizuar mbi hapësirën e brendshme kishtare (neos)dhe një galeri të vogël në kate në pjesën perëndimore të narteksit. Është ndërtuar me gurë pa përdorur tulla dhe asnjë dekorim qeramike/ plastike, ndërsa kupola është ndërtuar me blloqe guri të përpunuara bukur dhe me një kurorë të theksuar qartë, të profilizuar nën pllaka guri të çatisë. Me përmasat e saj harmonike, pamjen e jashtme dhe hapësirën e formuar nga brenda, kisha në fsh. Trebishtja mund të përfshihet në një grup ndërtesash kishtare identike, karakteristike për kohën e Rilindjes së shekullit XIX në Maqedoninë perëndimore, dhe si analogji më të afërt do të rendisnim kishat e Shën Gjergji në fshat Rajçiica, Shën Georgij në fshat Llazaropole, Shën Nikolla në fshat Tresonçe, Shën Nëna e Zotit në fshat Gari.

Kisha i kushtohet Shën Ahilit, peshkop i qytetit të Larisës dhe një nga 318 etërit e kishës – pjesëmarrës në Kuvendin e Parë Ekumenik të Nikesë, 325.

Veçanërisht interesante janë afresket në kishë dhe është vepër e Diço piktori i afreskave. Pikturimi i përfundoi në qershor të vitit 1850, siç vërehet në mbishkrimin themelor në murin perëndimor të naosit (hapësirë e brendshme e kishës me arkitekturë specifike), në kohën e peshkopit Meletij të Dibrës dhe të abatit të manastirit të Bigorskit, Joanikij. Themeluesit e afreskeve janë shënuar Jovan Velljanoski, i cili ka paguar për pikturimin e kupolës deri te ungjilltarët, ndërsa hieromonku Teodosij dhe prifti Avram kanë paguar për pikturimin e afreskeve në pjesët e poshtme dhe në zonën më të ulët të naosit (hapësirë e brendshme e kishës me arkitekturë specifike).

Kupola paraqet Krishtin e Plotfuqishëm, Liturgjinë Qiellore dhe shfaqe të profetëve të Dhiatës së Vjetër në daullen e kupolës, ndërsa në varëse janë katër Ungjilltarët. Në hapësirën poshtë kupolave janë disa skena nga cikli i Festave të Mëdha, si dhe shfaqe individuale të apostujve, martirëve dhe mjekëve të shenjtë. Në zonën më të ulët të naosit, në murin jugor, përfaqësohet mbrojtësi i kishës, Shën Ahili, i shoqëruar nga disa etër të shenjtë dhe liturgistë, ndërsa në veri janë pikturuar luftëtarët e shenjtë. Në pjesën e altarit është pikturuar vetëm ena e liturgjisë fetare me kompozimin e Vajtimit të Krishtit. Diço piktori, më parë, 1849-1851, ka pikturuar në ikonostas si ikonat e fronit ashtu edhe ikonat e festës. Më vonë në vitin 1861, ai pikturoi kryqin e fronit me Kryqëzimin e Krishtit, Nënës së Zotit dhe Gjon Pararendësit.

Ikonat në zonën e Deizisit dhe apostujve janë vepër e piktorit Antoni Jovanoviç dhe duket se janë bërë rreth vitit 1840.

Kisha e Shën Ahili në fsh. Trebishte ka gjithashtu një fond të pasur librash kishtarë, të shtypur në Kiev, Moskë, Beograd dhe Konstandinopol, si dhe një flamur interesant litik, i pikturuar në vitin 1864, me shfaqe e shenjtit mbrojtës të kishës, Shën Ahilit të Larisës dhe patronit të manastirit Bigorski Shën Gjon Pagëzori në anën tjetër. Flamuri është bërë në bazë të shablloneve të pikturuara të disa modeleve të bukura litike nga manastiri Bigorski, vepër e Mihaillit dhe Dimitrit (hieromonk Daniill) nga Samarina, dhe sipas veçorive stilistike të pikturës së ikonave, flamuri është ndoshta vepër e vëllezërve Makarievi nga Galliçniku.