Апостоли на скапоцената благодат

Постојаниот дом на благодатта – небесниот дом во кој човекот се вселува преку општењето со Светиот Дух – не се стекнува без подвиг. Тој не се добива лесно, ниту се наследува по природа. Напротив, за него се бара борба, внатрешно распнување и постојано преобразување. Дури и некои протестантски богослови, иако надвор од полнотата на Православието, го насетиле овој духовен закон, па на својот јазик вовеле два термина: „евтина благодат“ и „скапоцена благодат“. Навистина, има благодат што изгледа достапна без подвиг, без покајание, без крст – и има благодат што се добива преку страдање, преку смирение, преку сораспнување со Христа. Последната е вистинската – таа што оживотворува, што преобразува, што осветува. Зашто благодатта Христова не е евтин дар, туку залог на нов живот, што се прима во трепет и во страв Божји.

Има, значи, благодат што изгледа како дар без труд. Таа, наречена „евтина благодат“, е површна и нестабилна. Таа не раѓа плод на покајание, не води до познание Божјо, не создава вистинска врска со Бога. Таа е како капка врз камен – исчезнува пред да проникне. Зашто не произлегува од борба, од постојано преумување, од крстниот живот. Таа е удобна, сентиментална, самоемотивна – но не спасителна.

Замислете да ви речат дека еден млад човек, на дваесет и седум или осум години – завршил факултет, ја одслужил војската, се вработил, и сега се подготвува за брак – и одеднаш, некој ви го подарува како ваше дете. Зарем може вистински да го наречете „ваше“ чедо? Кога не сте го родиле, не сте копнееле по него, не сте бдееле во ноќите на неговите болести, не сте се молеле со солзи за неговата иднина, не сте се жртвувале, не сте се истрошиле себеси од љубов кон него – како би можеле навистина да се зарадувате со вистинска, татковска радост? Ќе биде тоа радост само по збор – надворешна, празна, без внатрешно трепетно чувство, без срце. Таква е и онаа благодат што не се стекнува преку подвиг, преку страдање, преку внатрешна борба. Таа не е наша, затоа што ние не сме нејзини. И таа брзо ќе нè напушти, како нешто што не го љубиме, затоа што не сме го платиле со сопствена болка.

Се сеќавате, можеби, на оние стари филмови, каде се прикажува судирот меѓу мајката што го родила детето и мајката што го одгледала – и прашањето кое секогаш се поставува: која од нив е вистинската мајка? Таа што го носела во утробата, или таа што го носела во душата, во грижите и во љубовта? Сите знаеме што значи да се одгледа дете – колку труд, грижа и трпение бара тоа.

Таква е и состојбата со благодатните дарови Божји. Кога човек не ги развива, не се грижи за нив, кога не ги обработува со внимание и благодарност – тие остануваат бесплодни. Иако се нарекуваат благодат, всушност не се примени како вистински дар. Тоа е таканаречената евтина благодат – благодат која само изгледа како радост, како возбуда, како некое изговорено решение, некој миг на воодушевување кој брзо згаснува. Таа не ја преобразува душата, туку само ја допира површно. И затоа исчезнува како сенка. Тоа е таа евтина благодат – лесна за стекнување, но и лесна за губење.

Но постои и скапоцена благодат – онаа вистинската, жива, спасителна. Тоа е благодатта што човекот ја заработува со подвиг и трпение, што ја добива, ја губи, па повторно ја стекнува, и така постепено се учи на духовна борба. Таа не му се дава еднаш засекогаш, туку се обновува во покајание, се одржува преку смирение, и се чува со трезвеност. Преку неа, човекот учи дека ништо во односот со Бога не е автоматски, ниту самоподразбирачко. Сфаќа дека заедницата со Бога не е едноставна даденост, туку плод на постојано преумување и внатрешна работа. И тогаш во душата се раѓа едно длабоко чувство на будност, зашто човекот почнува да ја согледува смртоносната закана што демне во овој живот – не само телесна, туку пред сè духовна. Токму тогаш сфаќа дека она што му било дарувано, треба да го прими со благодарност, но и да го изработи со труд, да го направи плодотворно, да не го остави неупотребено, туку да го вгради во животот.

Сетете се на Господовата парабола за талантите. Оној што ги умножуваше доверените дарови, тој влезе во радоста на својот Господар. Тоа е човекот што со послушност, усрдност и верност ги развива духовните дарби што му се дадени. Така тој создава жив однос со Дародавецот, со Самиот Бог. А оној што го закопа својот талант, кој не го обработи, не го умножи, туку го скри поради страв или мрзливост – тој не влезе во таа заедница. Остана надвор, без никаква вистинска врска со Бога. И колку и да изгледа чудно, токму таквиот човек ги губи и малите нешта што ги имал, а сето тоа преминува во рацете на оној што веќе поседува – бидејќи оној што љуби, што се подвизува, што соработува со благодатта, нему му се доверува уште повеќе.

Оттука произлегува вистината дека скапоцената благодат се стекнува преку подвиг – преку личен труд, преку волно приближување кон Бога. Таа не се добива со желба, ниту со мисла, туку се добива преку преобразување. Ако не се потрудиме за неа, не можеме ни да разбереме што значи да се биде носител на благодатен дар, да се биде Божјо чедо. Како да ја почувствуваш благодатта, ако никогаш не си се борел за неа? Сетете се на мудроста на царот Соломон – на оној суд меѓу двете жени, кои се нарекуваа мајки на истото дете. Којашто од нив беше вистинската мајка? Таа што сакаше да го спаси детето, дури и по цена да го изгуби – зашто вистинската врска секогаш се гради на жртва. Така е и во духовниот живот: кога човекот вложува љубов, копнеж и смиреност, тогаш почнува да ја согледува скапоценоста на заедницата со Бога. А кога не го прави тоа, сè се сведува на минливи впечатоци, на површни чувствувања, на зборови кои згаснуваат. Така, на чуден и трагичен начин, човекот останува внатрешно сиромашен – иако можеби сè уште зборува за верата, неа ја нема во срцето.

Послушајте го апостолот Павле – големиот страдалец и служител Христов: „Станавме гледка за луѓето и за ангелите, и безумни заради Христа.“ Во овие зборови се крие една татковска, длабоко љубовна ироничност. Тој вели: ние – апостолите, сме безумни заради Христа, а вие сте мудри; ние сме немоќни, а вие сте силни; вие сè уште не сте вкусиле загуба, сè уште живеете со лесна и недопрена благодат, која не сте ја платиле – ни со солзи, ни со покајание, ни со вера до крв. Вие сè уште сте на гозбата, сè уште се радувате на бракот, како гости кои само се насладуваат. Да, вие сте славни, а ние – безчестни; сè до овој миг додека ви зборувам, кога „гладуваме, жеднееме, голи одиме, по лице нè удираат и скитаме“. Така изгледа скапоцената благодат – во нејзината надворешна форма, таа е распнување. Но внатре, таа е радост неизразлива и полнота на животот во Христа.

Замислете си – апостолот на незнабошците, светиот Павле, гладува, жеднее и оди по светот необлечен, лишен од основните потреби на животот. И покрај тоа, тој сведочи: „Се трудиме, работиме со своите раце“ – зашто не сакаме на никого да му бидеме товар. Колку духовна слобода има во ова! Колкава благородност на духот, кога човек не бара ништо, туку сè што му се дава, го прима како милост, а сè што има – го претвора во служење!

И еве го врвот на христијанскиот подвиг: „Кога нè клеветат – ние благословуваме; кога нè гонат – ние трпиме; кога нè хулат – ние се молиме.“ Замислете некој да ве навредува в лице, а вие, наместо да возвратите, да му речете:
– Простено ти е! Простено да ти биде што ме натера да се појават раните на моето срце. Не грижи се – јас навистина сум едно ништо. Навредувај ме колку сакаш – не ми пречи, зашто сè што примам, го примам како училиште од Бога.

И потоа апостолот сведочи: „Станавме како отпад на светот.“ Но тоа не го вели со горчина, туку со духовна зрелост. Тоа е сведоштвото за скапоцената благодат.

А како се познава дека некој ја поседува таа благодат? Така што, дури и кога е навреден – тој благословува. Кога е осрамотен – тој не возвраќа со збор, туку гледа подалеку од навредата. Тој не го гледа човекот што го повредува, туку ја гледа борбата на Светиот Дух што се води во душата на оној човек, обидот Божји да го привлече кон Себе. Затоа, додека го клеветиш, тој те благословува. Додека го гониш, тој те трпи. Тој ја гледа твојата внатрешна жед за вистина и праведност – па дури и таа заблуда ја прима како предизвик на љубовта Божја во светот.

„Кога нè хулат – ние се молиме.“ Зашто хулата е особено болна, таа секогаш доаѓа како клевета, како преувеличување, како удар врз вистината. Како кога одиш по улица, и сите ти довикуваат, исмеваат, ја извртуваат твојата вистина – „Ватопед, Ефрем!“… Но вистинскиот слуга Божји и тогаш моли – не за себе, туку за светот што страда во својата духовна заслепеност.

Вчера отидов да ја сменам гумата на автомобилот. И додека стоев во сервисот, влезе еден човек, погледна кон мене и со насмевка ми рече:
– Добредојде, соработнику на Ефрем![1]

Сфативте ли? „Кога нè хулат – се молиме.“ Сите тие зборови, насочени со иронија или осуда, во очите на оној што се труди да живее во Христа, се повод за молитва – не за огорченост. Зашто сè што е од овој свет – доаѓа и си оди. „Не се грижи,“ си велам, „и ова ќе помине. Тоа е едно ништо.“ Но најважното е – да го најдеме патот, и да не го изгубиме Христовиот мир во срцето.

Ние, свештениците, сме како жив барометар – чувствителен на секое раздвижување во душите на луѓето и во воздухот на времето. Сè што ќе се случи – најпрвин преку нас поминува. Само да излезеш меѓу луѓето, само да направиш една ненамерна грешка, само да се појавиш на јавно место – и веднаш си изложен на оценување, осуда, хулење. Но тоа е дел од крстот. И токму таму, каде што светот очекува реакција, Христовиот служител се повлекува во тишината на молитвата.

Кога некого го гониш, а тој те трпи – тоа е знак дека тој човек примил голема благодат од Светиот Дух. Благодат не само што го држи во мир, туку и му дава сила во страдањето да ја препознае Божјата промисла. Тој не гледа во твојата злоба, туку во твојата несвесна жед за вистина, за правда, за смисла. И наместо да ти возврати, тој се моли. „Кога нè хулат – се молиме“ – вели апостолот. А хулата, браќа мои, е една од најболезните форми на страдање, зашто не е само збор – туку извитоперување на вистината. Хулата секогаш раѓа неправда, таа е прекумерна, неправедна, тежок камен на срцето. Како кога одиш по улица, и сите, без да знаат ништо, ти довикуваат со омаловажување: „Ватопед, Ефрем!“ – не како повик, туку како осуда.

Се сеќавам на еден голем јерарх и богослов – блаженоупокоениот владика Атанасиј Јевтиќ. Многу од отците овде го познаваа лично. Тој беше еден од најзначајните сведоци на православната мисла и подвиг во нашето време. Бев млад студент на Богословскиот факултет во Солун кога се сретнав со него. Го видов – висок, спокоен, со расо и крст на градите, како стои како столб на верата во едно тешко време. Тогаш, во поранешна Југославија, сè уште владееше комунистичкиот режим. Го прашав со љубопитност:

– Отче, така ли одиш облечен низ Белград?
– Да, се разбира – ми одговори смирено.
– Но, во каноните пишува дека во време на гонење, свештеникот може да не ја носи одеждата.

Не мора да носи расо, може да го соблече за време на гонење.
А тој ме погледна благо и ми рече:
– Што зборуваш, чедо мое? А како тогаш ќе ме плукаат?

Тоа ми го рече со онаа несекојдневна духовна слобода, што ја има само оној кој е опиен од благодатта од Светиот Дух. За него секое плукање било повод за благослов – велеше дека за секое плукање добивал по пет дена благослов, и живеел како опиен, како во светлина. Тоа не беше иронија, туку жива теологија – воплотена во подвиг.

Тој беше човек кој ништо не посакуваше за себе. И токму затоа – имаше сè. Тој беше еден од оние за кои е речено: „Станавме како отпад на светот“ – незабележани, исфрлени, осудувани, но токму затоа богати со сè. Тој немаше ништо свое, но живееше во полнота – зашто сето што има, беше за другите.

Тоа е вистинската победа над смртта. Кога човек ќе го достигне тоа состојание, тој веќе не се плаши од крајот. Смртта за него престанува да биде непријател. Таа дури и не постои. Зашто во сè и во сите, тој гледа – Христос. Во сржта на неговото битие нема ништо што не му припаѓа на Христа. Нема што да му се одземе – зашто сè што има, веќе го предал доброволно. Дури и она што го поседува, како да не го забележува. Не го интересира дали нешто има, зашто неговото богатство не е овдешно.

Во светото Предание, во Отечникот, се раскажува за двајца браќа монаси, кои со Божја помош достигнале до состојба на безстрастие – до внатрешен мир и слобода од страстите. Еден ден, сакајќи да го разберат светот и неговата збунетост, посакале да видат како се расправаат луѓето во светот.

– Кажи ми, брате – запрашал едниот – како, всушност, се караат луѓето?

– Па, не се сеќаваш? – одговорил другиот. – Ајде, ќе направиме како што прават тие: за овие работи тука, јас ќе речам дека се мои, а ти кажи дека се твои – па така ќе се скараме.

И започнале.

– Ова се мои работи! – извикал едниот.

А другиот, со мирен тон, одговорил:

– Па, земи ги тогаш, брате.

И на тоа завршило. Ни на шега не можеле да се скараат. Зашто таму каде што нема страст, нема ни судир. Таму каде што владее Христовата благодат, нема место за сопственичко „мое“ и „твое“, туку сè е во љубов и смирено предавање. Такви се срцата што се очистиле – не за да бидат совршени пред светот, туку за да живеат во мир со Бога.

Еднаш, еден стар духовник отишол во град заедно со својот млад послушник. Носеле кошници што сами ги плетеле во манастирот и ги продавале за скромна заработка. На пазарот, еден трговец почнал отворено да му се потсмева на старецот, исмевајќи ја неговата надворешност и однесување. Послушникот, збунет и навреден од постапката на трговецот, му рекол на својот старец:

– Отче, овој човек ни се подбива!

Подбивот продолжил уште некое време, сè посмело и поотворено. Тогаш, послушникот, веќе вознемирен, му рекол:

– Отче… ти си оглупел?

А старецот, со мирен и топол глас, му одговорил:

– Да, чедо мое. Но знаеш ли? Ми требаа триесет години подвиг за да ја стекнам оваа „оглупеност“…

Тоа не беше оглупеност, туку божествена простота – мудрост на духот што се стекнува само преку длабока смиреност и долготраен подвиг. Тоа е богатството што го чува и нуди Православието – не во теории, туку во живи примери на луѓе кои го надминале себељубието и научиле да љубат во понижението.

Затоа, колку и да биде човек гонет, презрен, навредуван или исмејуван – кога во срцето го носи овој мир, ова небесно достоинство, тој е веќе слободен. А светот, иако во почетокот ќе го отфрли, сепак – порано или подоцна – ќе му се восхити и ќе ја побара таа тивка благодат што го преобразува сè што допира.

Нема поголема преобразба за човекот, ниту поголема утеха, од онаа што произлегува од живиот однос со Бога. Никакво земно добро, никаква сигурност, никакво задоволство не може да ја даде таа утеха што ја дава Бог кога е присутен во срцето. Никој, навистина никој, не ја нашол вистинската утеха на друг начин, освен преку благодатната близина со Него.

Разгледајте ги луѓето кои многу поседуваат, а не знаат што навистина имаат. Колку и да имаат – тие постојано се загрижени, треперат пред можноста нешто да изгубат, живеат со страв од кризи, од рецесии, од падови на берзите. „Што ќе правиме?“ – се прашуваат, и умираат млади, понекогаш веќе во шеесеттата година, од срцеви удари и притисоци. А денес, и таа граница се спушти. Што ни кажува ова? Дека вистинската сигурност не се наоѓа во тоа што го поседуваме, туку во Оној Кого го имаме.

Се сеќавам – пред многу години, кога не се чувствував добро, ѝ реков на една старица во храмот:

– Само Бога Го имам, бабо.

А таа, без двоумење, со простодушна вера ми одговори:

– Е, тогаш, чедо мое, ти си најбогат. Само Бога велиш? Знаеш ли што значи да Го имаш Бога? Ако Го имаш Него – имаш сè!

Такви зборови, искажани со едноставна, но искрена вера, ја содржат целата вистина на Евангелието. Да Го имаш Бога – значи да си богат со нешто што не може да се изгуби. Да Го имаш Него – значи веќе да си најден.

Тоа духовно богатство – состојбата на живо општење со Бога – не смее никогаш да се продава, ниту да се разменува за нешто минливо. Зашто, што може да му понудите на некој како светиот апостол Павле? Ако му кажете:
„Ќе ти дадеме златна кочија, ќе ти дадеме почесна свита што ќе оди пред тебе, ќе добиеш сè што ќе посакаш – само остави го тоа состојание на смирено живеење со Христа.“
Што мислите, што би одговорил? Неговото срце, преплавено од Христовата љубов, би извикало:
„Во никакoј случај! Оставете ме така – гладен, жеден, гонет, но со Христа!“

Зашто оној што ја има таа благодат – тој може да управува со цели имоти и царства, а да не биде допрен од ниедна страст. Такви луѓе постоеле – императори светители, кои, иако носеле царски круни, под своите мантили тајно носеле железни појаси – за да се потсетуваат постојано на трезвеноста и духовната будност. Спиеле на дрвени легла, но владееле со народи. А светите патријарси? Еве, Свети Јован Милостиви – преку неговите раце минувале средства што денес би ги споредиле со буџет на Европската Унија. Но срцето негово не било прилепено ни за златото, ни за бројките. Тој не се допирал до тие пари за себе, туку ги давал таму каде што биле потребни. Зашто Божјиот човек не е заробен од нештата – туку ги користи за доброто на другите. Нему тоа не му е искушение, туку служба. Тој нема проблем да расправа со многу, зашто неговата душа веќе му се одвратила од сè што е минливо.

Човек не е повикан на сиромаштија по себе, туку на слобода од прилепеност кон материјалното. Не е во духот на Црквата да се прославува надворешната беда, туку да се сведочи внатрешното богатство – благодатта Божја. Денес често се слушаат гласови кои велат дека манастирот Ватопед треба да биде сиромашен. Но, оние кои го виделе тој манастир во осумдесеттите години, се сеќаваат дека тој беше повеќе налик на пустина отколку на свештено место. Урнати згради, срушени покриви, дупнати подови, дрвја што растеа во напуштените ќелии. Петмина старци, сенки на некогашен живот, се движеа по тивките ходници и чекаа смрт. А манастирот – има педесет цркви. Сите беа затворени, запуштени, несоодветни за богослужба.

Зарем не е наша одговорност – не само монашка, туку народна, духовна, историска – да го обновиме тој свет споменик, кој повеќе од 1100 години сведочи за непрекинатото присуство на Христа во времето и просторот? Зарем не ни е јасно дека токму овие нешта – свештените места, преданието, духовната архитектура, молитвената преемственост – ни ја градат и чуваат нашата културна и духовна личност, нашата православна самосвест? Не нештата што се трошат и исчезнуваат, не компании што ќе нè употребат како хартија за еднократна употреба, па ќе нè фрлат кога ќе им станеме непотребни.

Ова е нашата жива преемственост – историска, но уште повеќе евхаристиска. Треба да им благодариме на тие луѓе – монасите што сè оставиле зад себе и го избрале тој запустен манастир, за да го воскреснат со труд, молитва и љубов. А денес? Кој гледа на нештата така? Малкумина. Денес мнозина гледаат со завист. Зошто, велат, тие да имаат, а не јас? Зошто тие да управуваат, а не ние? И токму таму е нашата рана: не ни пречи постоењето на нешто свето и убаво – туку што тоа не ни припаѓа. И во таа желба за поседување – ја губиме светоста.

Сето ова го зборувам не од негодување, туку од болка – затоа што на крајот, најверојатно, ќе се покаже дека во конкретниот случај нема ниту сериозна измама, ниту реална вина. И покрај тоа, кај многумина ќе остане желбата – да се руши. Не да се исправи, не да се очисти, не да се преобрази – туку да се уништи. Како да имаме нешто подобро, нешто покрепко, па баш овие нешта – светите, наследените, автентичните – да ги срушиме.

А што ни останува, ако ги срушиме нив? На што ќе се надеваме? На што ќе се потпреме како народ и како Црква? На Европската Унија? Јас лично ја познавам Европа многу добро – таму престојувам со години. Знам што значи европската логика и менталитет. Во Англија, на пример, ако сакаш да покажеш дека си некој, мора да носиш со себе некаква длабока, древна титула – нешто што сведочи за континуитет и традиција. А ние? Ние тука, со леснотија ги фрламе сите наши хрисовули (царски повелби со златен печат), сите историски сведоштва на нашиот идентитет, како да се безвредни.

Но не завршува таму. Откако ќе ги фрлиме светите нешта, ќе почнат да нè фрлаат и нас. И не во некое пристојно заборавено ќоше – туку во морето, во бездната на безимениот свет, каде веќе никој не знае ни кој си, ни од каде си, ни чиј си.

Го правам ова отстапување, браќа и сестри, затоа што човекот денес сè почесто сведочи настани и однесувања што ги надминуваат границите на разумноста, на умереноста, па дури и на самата човечка мудрост. Кога некој ќе згреши – веднаш го посочуваме како единствениот виновен, го изолираме, го судиме, го осудуваме. Но тоа не е најопасното. Најопасно е кога во нас се раѓа желбата не само да исправиме, туку сè да искорениме – без милост, без разбирање, без надеж. Тоа веќе зборува за нешто подлабоко – за духовна криза, за историско самоубиство на една заедница, за некоја мрачна склоност кон внатрешно уништување. За еден вид духовен нихилизам што не може да гради, туку само да руши.

Но таквите ставови не можат да опстанат. Не можат да донесат живот, зашто не се втемелени на вистина, ниту на љубов. Сериозниот човек, духовно будниот, секогаш прави разлика – разлика меѓу личност и постапка, меѓу пад и намерна злоба, меѓу слабост и упорност во злото. Тој не суди брзоплето, туку проценува во светлината на Божјиот разум. Затоа, повикот е еден: луѓето да се научат да размислуваат не според страстите, не според наративите на овој свет, туку по Бога – со ум што се просветлува од благодатта, со срце што се втемелува во милоста, и со волја што е подготвена да се жртвува, а не да осуди.

Тоа што некој поседува пари, не значи по себе дека е злобен или од ѓаволот. Како што пак, сиромаштијата не е гаранција за светост. Зашто има и такви, кои иако материјално сиромашни, се исполнети со ненаситен копнеж по богатство – толку страстен, што би ја продале дури и сопствената мајка, само за да се издигнат во очите на светот. Дали тој човек е Божји – само затоа што е сиромав? Не, браќа и сестри, во очите на Бога не вреди надворешниот изглед, туку срцето, волјата и љубовта.

Од друга страна, постојат и такви што во определен миг добиле богатство – и го принесуваат на Бога. Зошто? Зашто имаат опит со благодатта, и знаат дека вистинското богатство не е во златото, туку во милоста и љубовта. Таквите луѓе не се робови на парите; Бог ги употребува за Неговата промисла, за полза на многумина. Затоа и другите им ги доверувале своите средства, затоа што знаеле – дека тие ништо не задржуваат за себе. Не ги интересира ни сјајот, ни удобноста, ни сликата за животот што маѓепсува многумина, туку стремежот кон она што е непропадливо.

Зашто, вистински Божјиот човек не може со ништо да ја замени скапоцената благодат Божја. За него, секоја дарба што ја има – му припаѓа на другите; а ако ништо не поседува – пак Го прославува Бога. Зашто Него Го смета за најголемото богатство.

„Но ова ви го пишувам не за да ве посрамам, туку да ве вразумам како мои возљубени чеда. Зашто, ако имате и десетина илјади учители во Христос Исус, сепак немате многу татковци, бидејќи јас ве родив во Исус Христос преку Евангелието.“ (1 Кор. 4,14–15)

Навистина, не можеш да му говориш на некого со вистински авторитет, ако најнапред не си го „родил“ – ако не си се грижил за него, ако не си го болувал, не си се молел за него, ако не си пролеал солзи за неговата душа. Советите се лесно изговорливи, но обично тежина имаат само советите што ги слушаме од луѓе кои навистина положиле труд за нас.

Таков е светиот апостол Павле, такви се и сите светии. Ние ги слушаме, не затоа што тие не нѐ поучуваат од височина, туку од длабочината на својата жртва. Тие се повлекувале во својата келија, таму се затворале и со бројаница се молеле за нас, постеле, се подвизувале, се распнувале – за нас. Па затоа, кога ќе прозвучи нивниот збор, тој е благословен и овластен; тој е роден од Крстот. И токму затоа, не смееме да го фрлиме нивниот збор во аголот, како нешто безвредно – зашто тој произлегува од подвиг, од љубов, од смртно страдање за живеењето на другиот.

Да, таквите зборови не можеш да ги фрлиш во аголот. Можеш да ги отфрлиш многуте нешта во животот – но не и зборот што произлегува од страдање, од подвиг, од распнување. Зашто оној што стои зад тие зборови не ги изговорил лесно, туку со болка и саможртва. Тој се откажал од себеси, влегол во состојби што не се издржуваат без благодат, дишел редок духовен воздух, се изкачил таму каде што не може да стои никој без внатрешно согорување. Тоа не е нешто обично – тоа е живот во Бога, живот во Крстот, живот во огнот на љубовта. И таа благодат што ја добил – не дошла дарум, туку е сообразна на неговиот подвиг.

Често слушаме некој да рече:
„Јас ништо не разбирам во Црквата…“

Но, прашањето е: каков труд си вложил за да разбереш? Колку си се отворил за Бога, колку си се предал, колку си се смирил, колку си постел, колку си се молел, колку си плачел, колку си простувал?

Свети Максим Исповедник вели:
„Да Му го предадеме целиот наш живот на Бога – за да Го примиме целиот Бог.“

Замислете – да го имаш целиот Бог. Ти, мал, слаб, исполнет со сомнежи и стравови, со тешкотии и „зошто“, со внатрешни бури – Му го предаваш целиот свој живот, а Он Самиот ти се дарува. Не некаква мисла за Него, не чувство, не утеха – туку Самиот Бог. И тогаш сè се менува. Веќе не можеш да кажеш: „Нема ништо.“ Зашто ќе кажеш:

– Не, има! Чувствувам! Знам дека постои! Го гледам Невидливиот!

И тоа сознание не е од разумот – туку од личниот опит со Бога, од допирот со благодатта, од животот што веќе не е само твој.

Свештениците влегуваат во храмот – и некој веднаш им приоѓа:
– Сакам водосвет! Сакам Маслосвет!
Обично тоа го вели човек кој претрпел нешто – некое мачно искушение, некој духовен потрес, некакво „помрачување“ во домот. Но зошто токму Маслосвет? Затоа што, според неговото разбирање, тој не чини ништо – ниту пари, ниту подвиг. Тоа се претвора во еден полумагиски чин: ќе се изврши нешто свештено, јас ќе бидам таму, можеби ќе платам нешто ситно, и – злото ќе си замине. Без покајание, без внатрешна промена, без волја за преобразба. Како да велиме: „Јас нема ништо да направам – а Бог нека ми го среди животот.“

А ти, свештеникот, му велиш со љубов:
– Не така, брате! Што сакаш од животот? Што бараш од Бога? Почни од нешто вистинско – исповедај се, отвори го срцето, создај врска со Бога! Не бегај, туку застани пред Него, па и ако си паднат – повикај Го! Бог сака да те посети, но не можеш да Го повикаш ако воопшто не си Го побарал. Проблемот што го носиш, можеби е далеку подлабок од тоа што го замислуваш.

А тој одговара:
– Не, не. Јас сакам Маслосвет!

И ќе се изврши, ќе се прочитаат молитвите, ќе се освети маслото, ќе се помазе – но нема да се случи ништо суштинско. Зашто човекот не го бара всушност Маслосветот – туку бега од Бога, прикривајќи се со едно надворешно побожно дело. Не бара заедништво со Живиот Бог, туку очекува некаква интервенција „одозгора“, како привремено чудо, кое ќе му ја олесни болката, без да ја смени причината за болката.

И не само тоа. Ќе дојде и ќе рече:
– Сакам Маслосвет! Сакам да ме венчате!

Оди и „купува“ – и потоа се жали, ги клевети свештениците дека „продаваат“. Но, дали некогаш навистина си имал однос со Бога? Или одиш во Црквата како во супермаркет: сакаш да земеш што ќе посакаш – дури и Самот Бог – без да се дадеш Себеси?

А Бог не се купува.
Тој не се продава.
Тој не се дава на оној што не Го сака.

Да, Тајните постојат. Тие се живи. Но тие не се магија. Бог е Самиот присутен во Тајните – и тие бараат лична одговорност. Не можеш да речеш:

– Ќе ја отворам устата, ќе се причестам – и готово!
Не оди така.

Има такви што се излекувале од тешки болести со едно единствено Причастие – но како дошле? Со страв Божји, со покајание, со копнеж. Го побарале Самиот Бог – не Неговата помош, не Неговата добрина, туку Него.

Зашто таму каде што нема личен однос, нема ни благодат. Таму каде што има само надворешност, нема внатрешен живот. А Бог го бара срцето. И само таму слегува – каде што ќе го најде отворено.

Во Црквата нема магија. Тајните не се механизми, ниту ритуални постапки што по автоматизам произведуваат резултат. Тајните се Сам Живиот Бог, Кој Себеси ни се дарува. И зато апостолот вели:
„ Не лажете се: Бог не е за подигрување. “ (Гал. 6:7).

Со Него не можеш да постапуваш како со некаква сила на располагање. Не можеш да речеш:
– Еве, доаѓам, плаќам, сакам тоа и тоа – мораш да ми го дадеш!
Бог не е таму. Бог не е трговец на човечки желби. Бог не се интересира да те придобие како следбеник по цена на манипулација.

Тоа, пак, го сака ѓаволот – тој сака да те фати, да те врзе, да те понижи, и никогаш повеќе да не те пушти. Само што ќе се придвижиш кон некое зло, и веќе си потонал.

А Бог? Бог не врзува. Бог не те понижува. Бог не создава зависност. Тој не те привлекува со притисок, туку со љубов. Зашто Оној Кој те повикува – е апсолутно слободен. И бидејќи е слободен, Он повикува во слобода. Сака заедница, но не ропство.

Кога човекот ќе застане пред Бога со таа внатрешна слобода, тогаш Бог му се одѕива. И не го поништува, туку го издигнува. Не му го одзема идентитетот, туку го исполнува со вистинскиот лик – ликот според икона. Бог може да ти одземе сè – и телото, и силата, и имотот – но никогаш нема да ти ја одземе слободата. Зашто Он ја сака токму таа твоја слобода – слободата да Го љубиш, како што и Он тебе слободно те љуби.

[1] Се мисли на вревата и хулите што се кренаа околу случајот со архимандрит Ефрем, игуменот на Ватопедскиот манастир, кој стана предмет на медиумски и правен прогон во Грција во периодот од 2008 до 2012 година, во врска со т.н. „случај Ватопеди“. Иако подоцна беше ослободен од сите обвиненија, случајот се користеше како повод за напад врз Црквата и манастирскиот живот.

Протопрезвитер Николај Лудовикос

Протопрезвитер Николаос Лудовикос е православен теолог, философ и професор, познат по своите дела на полето на теологијата, философијата и психологијата. Тој е професор по догматика и философија во Солунската црковна академија, а има предавано и на Православниот институт при Кембриџ универзитетот, како и на универзитетите во Дарам и други високообразовни и истражувачки центри во Европа. Неговите дела и истражувања се фокусираат на теми како љубовта, слободата и односот меѓу личноста и заедницата од православна перспектива. Меѓу неговите познати дела е и “A Eucharistic Ontology,”, во кое ги истражува евхаристиските основи на православната антропологија и заедништво, што го вбројува меѓу водечките православни мислители на денешницата.