Архимандрит Емилијан
✤✣✤
РАДОСТА, ПРОПАСТ НА ТАГАТА
✤✣✤
2 дел
Бидејќи видовме што велат за радоста Свети Атанасиј Велики, Света Синклитикија и Свети Василиј Велики, да преминеме сега на еден Паладиев извадок, кој ни покажува како пустиножителите го практикувале најстрогиот начин на монашки живот.
„Можеше да се види како тие среде пустината се радуваат“: можеше да се забележи, вели, дека нивните лица се радосни. „Никој не би можел да каже дека некаде на земјата постои таква радост и веселие. Меѓу нив немаше ниту еден стегнат или намуртен“. Никаде не можеше да се види некој помрачен или тажен.
„Но, доколку и случеше некој да е помрачен, отец Аполо веднаш ќе беше известен за причината за тоа, и го изнесуваше на виделина она што е притаено во срцето на секој“. Ако се покажеше дека некој во нешто е притеснет, тажен, отец Аполо – заедничкиот старец, заедничкиот авва – веднаш ќе појдеше кај него и ќе го запрашаше: Што се случува со тебе? Но, не со цел да дознае што му се случува: зашто помрачениот, загрижениот, болниот човек секогаш е надвор од реалноста и никогаш не знае што се случува околу него и во него. Старецот го прашуваше со цел неговите зборови да му бидат повод за да му ги открие вистинските причини за неговата загриженост. Зашто сите монаси, но и оние во светот, што се огорчени и се грижат, мислат дека тоа го прават заради Бога, мислат дека во нивниот случај така треба да биде. Сакаше, значи, да му го открие она што е „сокриено во неговото срце“, како и тоа дека неговата загриженост не доаѓа од ниту една од причините за кои тој помислува, без оглед на тоа кои се тие причини. Единствената причина за секоја загриженост, тага, меланхолија и намуртеност, секогаш е самољубието, индивидуализмот, осамувањето на нашето „јас“ и недостатокот на заедница со Бога.
Авва Аполо користеше една изрека што повеќе пати им ја повторуваше на пустиножителите: „Не е потребно оние кои ќе го наследат Царството Небесно да бидат намуртени за спасението“. Како можеш да бидеш загрижен, кога знаеш дека Бог ти го приготвил Царството Небесно?
„Елините се муртат, Јудеите плачат, грешниците тагуваат, а праведниците ќе се зарадуваат“. Се грижат, вели, идолопоклониците, зашто живеат во лага. И Јудеите, затоа што се под законот, под проклетството на законот – т. е. грешниците немаат никаква надеж, зашто живеат во грев и не се каат. Тие по неопходност тагуваат, зашто сиот нивен живот е едно проклетство. А праведниците, пак, се радуваат.
„А, праведниците ќе се зарадуваат; оние кои земно размислуваат на земното се радуваат, а ние, пак, кои со толкава надеж се удостоивме, како да не се радуваме постојано?“ Како, значи, да не се радуваме? На крајот на краиштата, било да се радуваш на материјалното, ако си лажен христијанин, било на духовното, твојот живот може да биде радост. Ниедна причина не може да го оправда загрижениот монах: не само монахот, туку и било кој христијанин, ниту оној кој е во најголеми тешкотии, па дури ни оној кој живее во најголем грев – секако, доколку се труди и мачи да излезе од него.
Значи, „удел“, „судбина“ на христијанинот е да се радува, сè да му биде повод за радост: гревот, злобата на другите, клеветата, тагата. Што е тага? Нешто што го поднесуваш, што го трпиш, што не го очекуваш. Неуспех, успех, материјално, душевно, духовно – христијанинот од сè треба да црпи радост!
Да продолжиме сега со преподобниот Нил Подвижник.
Св. Нил е отец на Црквата, крепок пустиножител, духовен човек со најголеми духовни доживувања. Неговите извонредни дела секогаш водат кон подлабоко познавање на Бога Вистинскиот. Тој, пак, меѓу другото ни вели: „Радоста, пропаст на тагата, во неволјите благодарност, во молитвата видение и во болката разведрување, никулец на одрекувањето, на надежта засолниште, храна на подвижниците, утеха на оние што тагуваат, на љубовта причинител и сопатник на долготрпението“. Колку убави изрази! Кратки, ама полни со смисла, зашто секој од овие зборови не излегува од умот, туку од неговото искуство.
Малку пред ова тој ни зборува дека во срцата свои треба да имаме запишано еден закон без кој не би можеле да живееме. Кој е тој закон? Можеби љубовта Божја? Можеби верата во Бога? Можеби триипостасноста? Можеби двете природи Христови? Ништо од сето ова. „Нека биде законот… радоста на мирот“. Радоста треба да се всели и непрестајно да пребива во срцето човечко.
Сега ни објаснува што е она што во духовниот живот создава радост. „Радоста, пропаст на тагата“. Тагата е меч кој ненадејно доаѓа и удира на телото, и особено на душата човечка. И таа е, секако, нешто што произлегува од злобата човечка, од гревот, смрдливоста, од противењето на другите. Зборот тага е сроден на зборот смртоносна рана, нешто од кое тече гној. Затоа тагата е состојба на душата од која тече гној. Таа главно потекнува од стрелите што ги испраќа човечката злоба или, пак, од злобата на нашата сопствена душа. Тагата овде не е она што го мислиме кога велиме „тажен сум“. Кога велиме „тажен сум“, ние по правило мислиме на тоа дека „го живееме испарувањето на гревот свој, на своето самољубие, на својата одвоеност од Бога“. Кога отците зборуваат за тагата тие мислат на нешто друго.
Радоста е, значи, пропаст на тагата. Затоа, кога ќе нè погодат стрелите на гревот, на лукавите страсти, острастените помисли, стрелите на злобните луѓе, или било кои други стрели, кога се пројавува смрдливоста на нашиот претходен живот, кога промашувањата на нашиот живот доаѓаат да удрат на нас, тогаш радоста е пропаст на тагата. Радоста е како некој штит во кој тие стрели удираат и се одбиваат, а нам ништо не ни станува. Сите оние и сè она што доаѓа да ја нажали нашата душа бива уништено, исчезнува. Резултат на тагата е жалоста што се раѓа во душата. Жалоста значи притисок, исцеденост. Кога ќе здогледаме некој загрижен човек, навистина гледаме дека во неговата душа, во неговото срце, во умот негов, во мозокот, во мислите негови нема никаков наплив на сила. Тој е еден овенат, погоден човек. Но, радоста ја ублажува, ја уништува тагата. Заради тоа и станува „во неволјите благодарност“.
Постојат таги, но постојат и неволји. Што се тоа неволји? Кога од сите страни последователно трпиме удари. Кога од сите страни сме удирани и ја криеме својата глава, срцето свое, умот свој, за тие удари случајно да не нè турнат во амбис. Кога живееме во една објективно тажна и жалосна состојба; кога се наоѓаме во состојба во која надоаѓа дожд, надоаѓа потоп, а ние ништо не можеме да направиме. Ни бега тлото под нозете, а ние не можеме да побегнеме зашто сме врзани! Тоа е неволја.
Но, радосниот човек и во неволјата има во себе еден мотив, една движечка сила – радоста. Зашто, радоста е најголема сила. Тој има мотив кој го поттикнува да Му благодари на Бога, да е радосен и во несреќите да чувствува вистинска радост, зашто Го гледа прстот Божји, го гледа резултатот. Како што го слушаш громот и знаеш дека ќе дојде благотворниот дожд, и дека земјата повторно ќе процвета, така исто знаеш и дека се приближува мигот кога Бог ќе се надвие над тебе и ќе бидеш преплавен со дождот на божествената благодат. Се исполнува, значи, срцето твое со радост и тоа станува еден восклик, една химна на славословие кон Бога.
Кога сум загрижен, можам ли од Бога да побарам да ми помогне во мојата тага и несреќа? Што може Бог тука да направи! Бог за секоја тешкотија дал средство со кое таа може да се совлада и начин да се исполни секоја човечка желба. Жеден ли сум? Ми дал извор. Сакам ли живот вечен? Ми дал божествено причестување. Сакам ли отпуштање на гревовите? Ми дал исповед. Кога јас ги одбивам тие средства, кога не сакам да се исповедам, како тогаш Бог да ми ги прости гревовите? Кога го одбивам божественото причестување, како тогаш Христос да ми подари живот вечен? Кога одбивам да појдам до изворот, како да ја угаснам својата жед? Да нема извор, Бог би направил и од карпите да потече вода, но ако постои извор, Он никогаш нема да допушти од карпите да надојде вода, ниту ќе дозволи таа да потече, па дури и тогаш кога под таа карпа има вода во изобилие.
Така, значи, Бог во таквите случаи не ѝ одговара на таа несреќна, жалосна и болна душа. Зашто таа душа Го избришала Бога, се одрекла од Него, одрекувајќи се од радоста на животот. Само радосниот човек има право да го насочи својот поглед кон Бога. Па дури и ако нè удри некаква несреќа, било каква телесна или душевна тага, дури и ако сиот наш живот на некој начин постане смртоносна рана, дури ни тогаш немаме право да бараме нешто од Бога. Зашто ништо од тоа не може да ја засени нашата радост. Нашата радост може да биде засенета само од нашата волја. Па дури и кога нашите проблеми, духовни и душевни, се толку големи, што ни се чини дека тонеме, ни тогаш ништо не може да се испречи пред радоста.
Поради тоа велиме, дека благодарноста му се дарува на оној кој е радосен. Меланхоличниот и тажен човек наликува на некој кому му ја отвораш устата за да му дадеш малку вода или некој лек, а тој ја држи цврсто затворена, тврдоглаво стегната. Отвораш прозорци за да влезе сета светлина и да ги помилува неговите очи, а тој не сака, ги затвора очите, зашто го засакал мракот. Токму такви се загрижените души. Загрижениот човек е најнеправеден кон Бога. И сета правда негова пред Бога е нечиста. Само кога неговите таги, несреќите негови, проблемите негови го поведат кон радоста, кога тие ќе постанат средства за да ја изрази длабоката радост на своето битие, само тогаш тој може да каже: „Господи, помилуј“.
Дали оној што нема радост не може да Му се обраќа на Бога? Може. Кога дури и грешникот или еретикот преку едно „Господи, помилуј“ можат од Бога да побараат да им подари православност, зарем Бог нема да го чуе оној што е тажен? Но, ништо не може да се направи, освен ако тој човек не се одрече од својата меланхолија и ја прифати радоста, па рече: „Господи, Господи, сè си ми дал. Слава Ти Господи!“ Тогаш е можно Бог да почне да му зборува и да влегува во неговото срце и да ја ублажува неговата болка.
Продолжува
РАДОСТА, ПРОПАСТ НА ТАГАТА – 1 дел
