Тоа во секој поглед се однесува и на бракот: не само на чувствата, не само на општењето со мислите, туку и на телесното општење. Меѓутоа, би требало да имаме на ум, непоколебливо би требало да знаеме дека телесното единство на две личности кои се љубат меѓусебно не е почеток, туку полнота и граница на нивните взаемни односи, и само тогаш кога две човечки суштества ќе постанат едно срце, со умот и со духот, нивното единство може да порасне, да се разоткрие и во телесното соединување, кое тогаш повеќе не е похотно поседување еден на друг, ниту пасивно предавање еден на друг, туку тајна, најреална тајна, т.е. дејство што непосредно исходи од Бога и води кон Него. Во древно време еден од Отците на Црквата рекол дека светот не би можел да постои без тајните, односно кога некои состојби и некои взаемни односи не би биле надземни, небески, чудесни. Бракот, како единство на двајца луѓе во разединетиот свет, претставува таква тајна и такво чудо, што ги преминува сите природни взаемни односи, сите природни состојби. И телесниот брак, исто така, според учењето на еден од Отците, претставува тајна, слично со Евхаристијата, со причестувањето на оние што веруваат. Во која смисла? Во таа смисла што во Евхаристијата силата Божја чудесно ги соединува сите – оние што веруваат и Христос стануваат едно. И во бракот (но, секако на друг начин и на друго ниво), благодарение на взаемната вера и взаемната љубов, две личности ги преминуваат сите разлики и стануваат едно битие, една личност во два лика. Тоа е истовремено и полнота на духовно-телесниот брак, но и полнота на целомудреност, кога две личности еден кон друг се однесуваат како кон светиња и сите свои односи, вклучувајќи ги и телесните, ги претвораат во тајна, во нешто што ја преминува земјата и вознесува во вечноста.
Во Светото Писмо за бракот се говори со изрази на најголема радост, со изрази на крајна полнота. Тоа не е полнота на спокојство, туку полнота на радост и љубов. Нејзин најсовршен образец ни е даден во т.н. свадба на Јагнето (Откр. 19,7-9), во соединувањето, во радоста на средбата со Бога – Кој постанал Човек и цел Свој живот и цело Свое Битие го предал за светот – со неговото творение, тогаш кога е сѐ е готово, кога веќе нема спротивности, кога Бог и човекот се соединети со заеднички живот. Тоа не се ограничува само со човекот, туку прераснува и на целокупното создание, така што апостол Павле би можел да каже: За да биде Бог сè во сè (1 Кор. 15, 28).
Од друга страна, имаме пример, кој го користи апостолот, а каде што Црквата е окарактеризирана како невеста на Јагнето (Откр. 21,19). Која е невеста? Во суштина, невеста е девојка, која во себе пронашла таква длабочина и таква снага, што е во состојба единствено и неповторливо да засака еден човек, подготвена да напушти сѐ и да биде со него каде и да појде. Зборот „Јагне“ нѐ потсетува нас на старозаветното пасхално јагне, кое за прв пат било заклано во онаа ноќ, кога Евреите бегале од Египет (в. 2. Мојс. 12): непорочно, невино јагне, жртва за човечкиот грев. Подоцна тој пример е пренесен на Спасителот Христос, како на непорочен Страдалник, Кој прифатил маки, затоа што луѓето отпаднале од Бога и престанале да бидат луѓе во потполна смисла на тој збор.
Според тоа, примерот кој ни е даден во ликот на невестата на Јагнето, е навистина пример на трагична љубов, љубов која го поминува својот пат во овој наш трагичен свет и преполна е со сешто од тој трагизам, но која тој трагизам не го прифаќа како нежелен, отфрлено патење, туку како призив, како учество во судбината на самиот свет, така и во тајните Божји. Обата овие примери говорат за љубов: за љубов совршена и до крај пожртвувана, за љубов којашто ликува.
Во еден древен евангелски ракопис, постои место каде што го прашуваат Христа: „Кога ќе дојде Царството Божјо?“, а Христос одговора: „Царството Божјо е веќе дојдено, таму каде што двајца повеќе не се двајца, туку едно“.
Во тој случај можеме да го поставиме прашањето: Ако Царството Божјо навистина веќе дошло преку бракот, каков е во тој случај односот на Црквата кон човекот, кој избрал да живее сам? Во Црквата постојат две институции, за кои не може да ни се причини дека се спротивни едно на друго: тоа е бракот и монаштвото. Во споредба со тоа, за секој човек, кој припаѓа на Црквата, кој е нејзин член и живее со нејзиниот живот, потполно е јасно дека во нејзиното битие, во нејзината суштина, не можат да постојат противречности. Всушност, доколку се размисли за прашањата за бракот и за монаштвото во нивната суштина, постанува јасно дека бракот и монаштвото, на некој начин се две лица на едната иста Црква. Во бракот единството е мошне впечатливо: двајца ги соединуваат своите судбини, така што заедно го поминуваат целиот свој животен пат. Во монаштвото човек се одвојува од онаа лична човечка блискост, која причинува радост и полнота на бракот, како и предвкус на она време кога Бог ќе победи, кога ќе победи сѐ што е добро во човекот. Да, монахот се одрекува од тоа, но не се одрекува од љубовта, како ни од љубовта кон Бога, така ни од љубовта кон човекот. Монах може да постане само оној човек кој станал свесен за трагичноста на светот и го сфатил доволно длабоко, што е подготвен сосема да заборави на себе, но кој би си спомнувал за светот кој страда поради одвоеноста од Бога; исто така, тој во својата борба си спомнува и за Самиот Бог, распнат поради љубовта кон светот. Поради тоа, заминувањето во монаштво по ништо не значи бегство од светот. Се сеќавам на еден послушник во Валаамскиот манастир, за кого ми раскажуваше мојот духовник. Во манастирот провел педесет и пет години, но никако не се согласувал за постриг. Се подвизувал во текот на целиот живот, а сепак, себеси не се сметал достоен за монаштво. Во тоа време мојот духовен отец сѐ уште бил мирјанин кој го барал својот пат, па го запрашал: „Што е монаштво и што е монах кога ти не можеш тоа да го постигнеш, иако живееш манастирски живот?“ Овој му одговорил: „Монах е човек, кој со сето срце плаче и жали за несреќите во светот, а јас дотаму сѐ уште не сум стасал“.
Како што гледате, и во монаштвото и во бракот, коренот на сѐ се наоѓа во љубовта и тоа личната, живата, конкретната љубов кон светот во кого ние живееме, свесни за неговата трагичност, а во споредба со тоа (и тоа, како што се чини, е појасно и повпечатливо во бракот) и во радоста што во тој трагичен свет сепак постои љубов, единство и пријателство, што постојат такви човечки односи, кои од тој свет не создаваат пекол, туку потенцијален рај.
И овде, како во монаштвото така и во бракот, важна улога игра надежта, но не сфатена едноставно како мечтаење, туку како чин на верата која ликува и на увереноста. Светото Писмо ни кажува дека надежта веќе значи и предвкус на иднината (Рим. 8,24). Надеж не е мечтаење за тоа дека можеби во иднината ќе биде подобро. Поаѓајќи од искуството на денешницата (колку и да е тоа повремено мрачно и ужасно) и увидувајќи дека среде денот, покрај тоа што е преполн со тегоби, сепак сјае светлост и пламти љубов, и светлината навистина сјае и во темнина и никаква сила не може да ја надвладее (в. Јн.1,5), ние, благодарение на надежта, се исполнуваме со уверение дека на крајот на краевите ќе победи светлоста. Тоа е нашата надеж и тоа е нашата вера и на нив може да израсне победата на љубовта – како во монаштвото така и во бракот.
Во наше време, и оние кои веруваат и оние кои не веруваат се вознемирени поради нестабилноста во бракот и поради несреќата што ја предизвикуваа таа нестабилност и кон сопружниците и кон децата. Многумина се загрижени поради расцепканоста на семејството и поради несреќниот семеен живот, што во овој момент насекаде преовладува. Тоа делумно потекнува од фактот што идеалниот брак кој некогаш постоел, за луѓето денес станал наразумен. Многумина бракот го сметаат како посебен договор. Тие се чувствуваат како посебни луѓе, кои се надвор од општеството и кои со тоа можат да се однесуваат како-годе тие сакаат.
Многумина, пак, бракот го набљудуваат од чисто општествено-државна точка на гледање. Во тој случај, семејството не е ништо друго, а само делче, сосем мал дел од државниот апарат, кој на него положил тешко бреме; понекогаш се покажува дека тоа бреме семејството не може да го носи. Доколку се загледаме во причините поради кои денес луѓето стапуваат во брак, ми се чини дека луѓето можеме да ги поделиме на неколку категории.
Некои стапуваат во брак, или, поточно кажано, во заеднички живот, затоа што се допаѓаат еден на друг, помеѓу нив постои физичка или психолошка приврзаност. Тие во бракот не бараат остварување на каква-годе цел, тие не сакаат нешто да достигнат, затоа што им се чини дека достигнале сѐ, доколку се во состојба физички или психолошки да се задоволат еден со друг. Тие покрај тоа не бараат Божји благослов, како што не бараат ни да се вклучат во човечкото општество и да внесат во него нешто ново.
Други стапуваат во брак поради тоа што помеѓу нив постои душевна и телесна согласност, но и покрај тоа постои и некој заеднички идеал. Тие не сакаат да стојат лице в лице, туку рамо до рамо, тие не сакаат да го поминат живот во заедничко согледување и заедничко задоволување, тие сакаат заеднички да стапат во живот и да создаваат живот. Во зависност од тоа какви се нивните убедувања, некои од нив, т.е. оние што се неверници, би го создавале општеството без Бога, но во него ќе ја бараат сета можна длабочина во однос на човекот. Некои други, пак, односно верниците, ќе бараат некоја друга димензија. Некои просто веруваат во некое неодредено божество, во некоја виша сила, и тие согласно тоа, би барале благослов од таа виша сила и добар збор изговорен во име на тоа божество, додека, пак, од друга страна би се замислиле: како е можно да се создаде брак, кој би бил над човекот и кој би бил толку голем за да биде општочовечки?
Оној кој верува во одреден Бог (сега ќе говорам од страна на Христијанинот) ќе го бара остварувањето на бракот според обрасците кои ни се дадени во христијанската Црква: бракот како единство, бракот како праобраз на вечниот живот. Веќе говорев за бракот како единство. Освен тоа, во бракот постои и димензија на вечноста, која можеби најдобро ја изразил францускиот писател Габриел Марсел. Тој пишува: „Кажи му на човека: ‘те сакам’, тоа ќе биде исто како да му велиш: ‘Ти ќе живееш вечно, ти никогаш нема да умреш’.“
Во таа смисла, бракот за Христијанинот не значи ништо статично, како што ни богослужението, т.е. обредот на венчанието, за него не е само општествена форма. Бракот е динамична форма и изградба; сета негова сила е во движењето, во неговата крајна цел и во неговото сечовечко значење. Неговиот обред, кој се извршува во заедницата на Христијаните, не е религиозна форма на „регистрација“, туку длабоко поучен начин на кој Црквата сака да нѝ открие што е љубов и колку се длабоки човечките односи. Во таа смисла, од една страна, секое богослужение претставува лирски, личен израз на човечките чувства, додека од друга, има и символичко значење.
Што е символ? Тоа не е обличје, тоа не е приказна, не е ни слика, не е илустрација. Еве во што е разликата помеѓу символот и определбата (дефиницијата): определбата (дефиницијата) настојува да постави на некаков начин граница за она што го говори. Таа настојува сѐ да запази и сѐ да изрази, доколку воопшто тоа може да се изрази. Символот, напротив, секогаш укажува надвор од себе. Наједноставно би било ако смислата на символот ја објасниме на следниот начин: ако на човека му покажеме одраз на небото во водата, неговиот прв потег нема да биде насочен кон тоа да се загледа во тоа езеро, туку, одвојувајќи се од него, би погледнал нагоре. Тоа е началото на символот: се покажува земно за да укаже на небесното, се покажува нешто што би можело да се запази со сетилата за да би се укажало на она што може да се спознае само во најголемите човекови длабочини и тоа со најдлабоко внимание. Службата и обредот кои ги вршиме ние во Црквата во таа смисла, говорат многу за тоа какви се човечките длабински односи на љубовта и взаемноста и ми се чини дека над нив треба да се замислат и верните и неверните. Верните, затоа што би требало сите ние, на основа на стекнатото искуство, повторно да размислиме за она што како нам ни се чини, ни е одамна познато. Ако, пак, во тој обред постои нешто скапоцено (а тој не би опстанал во човечкото општество, доколку во него не би имало длабочина и значење), можеби и верните и неверните ќе откријат нешто не само за Бог, туку и за човекот, за оние односи кои ја претставуваат самата срж на човечкиот живот: за љубовта, за бракот, за семејството.
Тајната на љубовта (прв дел)
Митрополит Антониј Сурожски (Блум) († 2003)
