ЗА МОЛИТВАТА
Старец Емилијан Симонопетриски
II дел
✤✣✤
Што е молитвата?
На ова прашање нема да ви дадам некаква дефиниција за молитвата. Ако ја отвориме книгата на св. Јован Лествичник, ако ги отвориме Дамаскиновите дела, делата на сите светии, ќе видиме дека во секое од нив има преубави дефиниции за молитвата, кои ќе ни бидат од корист. Меѓутоа, јас сега ќе ви кажам што е молитвата, онака како што ја доживуваме преку подвигот на нашата душа, значи, не објективно што е молитва, туку субјективно, онака како што ја живееме: како што ја доживува и чувствува молитвата, оној што се моли.
Пред се, рековме дека молитвата е чекорење кон Бога. Меѓутоа, Бог е невидлив. Бог е горе на небесата, а јас сум долу на земјата. Бог е светлост, а јас сум темнина (мрак). Знаете, колку би било страшно кога темнината би можела да ја поништи светлината. Како е можно темнината да ја уништи светлината, кога светлината е таа што ја уништува темнината? Всушност, ние сега тргнуваме, токму такво нешто да направиме со молитвата. Преку влегувањето на Бога во нас да ја уништиме нашата темнина, секако, за да можеме да влеземе во местото на светлината за и ние самите да станеме светлина. Знаеш ли што значи тоа, телото да влезе во просторот на духот? Да, телото, кое не го наследува Царството Небесно, да влезе во Бога? Знаеш ли што значи тоа, несместливиот Бог да се смести во мојата душа? Во мојата душа, за која малку е да се каже дека е мала, туку е и преполнета, полна со страсти, пориви и желби…
Значи, кога се молам, јас веднаш чувствувам една несовладлива препрека, која ме одвојува од Бога. Тоа што јас сум тело, што сум телесен човек (σαρξ= тело- во евангелска смисла се подразбира дека имаме и душа ), а Он е дух. Пред трансцендентниот Бог, пред неговата светост и светлост, веднаш ја чувствувам својата немоќ. Чувствувам дека ништо не можам да направам и треба да започнам борба, една битка која Стариот Завет нам толку убаво ни ја претставува, кога ни говори за онаа борба, за онаа битка, борењето Јаковово, таму на неговата позната лествица. Би требало јас, малиот човек , да ги освојам небесата, да го прегрнам Бога, да Го победам и да Го направам затвореник на мојата желба, мојот копнеж, што го кријам во својата душа.
Според ова, молитвата на почетокот, кога почнуваме да се молиме, ја доживуваме како борба. Но, внимавајте, не борба во смисла да ми е тешко да се молам; не како да се борам за да ги соберам своите мисли, или да го победам сонот, или уморот на своите колена, или ми доаѓа да се почешам, па не знам што да правам и се трудам да не се почешам; не борба во смисла, како кога сум гладен и сакам да одам да јадам, па си велам: „ Не, ќе продолжам да се молам“. Не мислам на ваква борба, тоа е аскеза, нешто сосема друго, тоа е потполно друга тема. Говорам за борбата која ја водиме, не со себе – сето ова што го кажавме сега е борба со себе – туку говорам за борбата со Бога. Се борам со Бога. Тоа е сосема јасно.
Започнувам битка која ќе биде болна, битка која ќе биде бесконечна – зашто не знам дали ќе престане во другиот живот – битка со самиот Бог. Кога Павле зборувал: „Бидете ми соборци во молитвата“, мислел на такво нешто. Тој чувствувал дека се бори со Бог, било за себе , било за Црквата, која ја имаше преземено на себе, и говорел: „ Со вашите молитви борете се и вие со Бог, така што нашата борба да се соедини, и така сите заедно да се бориме со Него за да Го победиме. Исто, како кога не можам да те победам, па носам други и ги повикувам на помош, за да можам да продолжам понатаму.
Првото, значи, доживување, кое го имам, е чувството на несовладлива препрека која постои пред мене, чувство на сопствената безначајност; … Замислете еден човек кој со тупаници удира во воздух, тој не наоѓа на никаков отпор и може многу лесно да управува со своите раце, каде што сака. Тој удира во празно. Ништо не му се случува. Тој не чувствува дека нешто се спротивставува на неговите раце. Меѓутоа, кога имаш противник, веднаш се стегаш. Твојата тупаница веднаш ќе станува силна. Гледаш дека и мускулите се стегаат. Наидуваш на отпор. Веднаш чувствуваш дека удираш и дека си удиран. Ако немам чувство на ваква борба со Бога, сфатете дека се уште не сум ни почнал да се молам.
Но да претпоставиме дека сме почнале да се молиме и чувствуваме дека ни претстои ова страшна борба со Бога, дека веќе сум влегол во борбата, ставајќи ги ракавиците на своите раце и почнувам да го удирам Бога. Он ми се спротивставува, Му се спротивставувам и јас Нему, и сега е прашањето кој ќе победи – Он или јас. Не постои друго освен да паднам целиот разранет, или да Го победам и да ми каже: „Сега веќе ме победи“. Да ми се предаде, како што направил со сите светии, кои со Него правеле сè што сакале.
Ако запрам ќе бидам едно поразено, скршено суштество, ќе бидам еден засекогаш промашен човек. Не можам да кажам дека работам, или дека живеам, дека се молам, ако не победам во оваа борба. Уште повеќе, ако оваа борба не сум ја ни започнал. Значи, да си претпоставиме дека го имам сето тоа чувство и сето тоа доживување вака. Влегов во борба. Започнувам да се борам со Бога. Борејќи се со Бога, чувствувам дека оваа борба не ја водам со своите тупаници, не ја водам со своите раце, нозе или било што друго, туку ја водам со својот ум. Да кажеме, ја водам со духот. Ја водам со умствениот (орган).
Тоа што може да се соедини со Бога, е мојот дух. Меѓутоа, нашиот дух – „зашто они, рече Бог, се тело“ – во секојдневниот живот постанува телесен. Нашиот дух, кој има особина да се искачува, да се издигнува, да се вознесе и да се соединува со Светиот Дух – исполнувајќи се со Неговата ипостас – тој наш дух се учи да живее во беда, да живее во ништожност во приземност. И со што се занимава? Со својата волја и со неа се заситува: го интересира што ќе јаде, што ќе напише во некој документ како, на пр., ќе го надмине проблемот што сакаат да изградат патишта на Света Гора, како едно, како друго… И мојот дух станува документ, станува пат, мојот дух станува волја, станува било што друго. Станува тело! Станува проголтан од страна на моите душевни сили, и со Бог не можам повеќе ништо да правам! За мене е Бог недопирлив, и неопиплив.
Значи, треба да се негува духовната снага, духовната природа на моето битие, кој Бог ми ја има подарено, тоа (битие) треба да проговори, треба да се обработат духовните сетила, наречени умни сетила (νοεραί αισθήσεις) затоа што тие можат да допрат до Бога, и особено, тоа што го нарекуваме „умствено“ (το νοερόν). Умот (το νοερόν) има особина да тежнее кон Бога, и на некој начин, да е упатен кон Бога – да речеме – да разговара со Бога. Затоа овде, умот (умствениот дел на душата) треба апсолутно да се соедини со логичкиот (= разумниот), со логосот, како што велиме, за целата духовна суштина(είναι) на моето битие (ΰπάρξεως) да биде свртено кон Бога, да биде упатена кон Бога и кон Него насочена.
Така, веднаш имаме чувство на дијалог, но и не сеуште дијалог, туку лелек, зашто, бидејќи сеуште се борам, а не сум победил, Бог е далеку. Јас сум овде, а Бог е горе на небото. Јас сум пропадлив, а Он е непропадлив. Јас сум земја, а Он е етар, Он е нешто небесно. Он е нешто поинакво. Како ќе можам, значи, да се соединам со Него, или да разговорам со Него? Не можам да Го повикам, не можам! Затоа плачам. Кога не гледам каде си, излегувам на балконот и викам: „Оче Теоктистеее!“ И, ако Он е некаде таму, ќе ми одговори, па ако го слушнам, ќе почнеме да разговараме.
Сеуште сме овде, во овој простор, кадешто не го гледаме Бога. Не Го слушаме Бога. Не Го разбираме Бога. Не Го познаваме Бога. Во суштина, ние живееме во крајно незнаење, во краен заборав. Ниту се сеќавам на Бога, ниту Го познавам. Затоа и постојано со солзи Го повикувам, за да се сожали на мене, да ми одговори – тогаш ќе можам да започнам дијалог. Така започнува молитвата! Сега имаме искуство, кое, како што рековме, го доживуваме за да се молиме.
Меѓутоа, јасно ви е дека сеуште не сме ни почнале да се молиме. Затоа молитвата, во нејзиниот тек, на нејзиниот почеток, ја доживуваме, како што гледате, како еден крик од длабината на душата. Молитвата може да ја имаме на усните, може да се изговара и на глас. Може да се одвива во пределот на устата, во грлото. Може да се одвива и внатре во срцето. Наместо да се придвижуваат гласните жици, треба да се придвижуваат струните на срцето, и оттаму да излезе овој плач на душата. Сето ова не е важно. Тоа што е важно, е од длабочината да ја извадиме молитвата. Оној кој се бори ќе го разбере ова, ќе распознае и ќе види кога говори устата, кога срцето, кога говори духот, бидејќи сеуште не е време да проговори срцето. Треба, на крајот на краиштата, духот да проговори во срцето. Малку по малку, тој станува свесен за ова, распознава и учи. Како што и тебе те препознавам, кога претходно повеќепати ќе те видам, така и овде се случува. Усните, значи, можат да се движат, можат и да не се движат; но тоа што е важно, е дека треба од длабочината да излезе плачот, кој како некаква силна експлозија, како земјотрес, ќе ги затресе небесата и на крај ќе Го принуди Бога да ни одговори и да ни каже: „Зошто Ме повикуваш?!“
Можам да стојам исправено, за така да ја покажам својата ревност, својот стремеж, својата агонија, својата спремност. Можам да клечам, за да ја изразам својата понизност (=смиреност) и недостојност. Можам да се прострам (на земјата), за да ја покажам својата испразност и своето досегашно промашување, за Бог уште повеќе и уште побрзо да се сожали над мене. Можам да шетам со бројаница во раката, изговарајќи гласно или не, за да ја надминам својата слабост, да го совладам сонот. Можам да работам, за да ја отфрлам мрзливоста. Можам да се качувам по брегот и да слегувам и да носам камења, за да ја победам болеста на своето тело; зашто духот може да биде бодар, но телото продолжува да ја носи својата болка. Можам да бидам во било која положба и да се служам со било кој начин; но тоа што треба да го почувствувам во себе, е тоа дека овој плач излегува од длабочината, за да може Бог некогаш да го слушне. Многупати викам: „ Оче Теоктистеее! … оче Теоктисте! …“ и после пет, десет, дваесет пати, може да се случи Он да ме чуе, кој можеби се наоѓа под некоја карпа, или во тој момент се моли, или пее, или славослови и не може да го чуе мојот глас.
Треба да го разбудам, како што направил Апостолот, кој дошол кај Господа и му рекол: „Господи, Ти спиеш? Зар не гледаш каква бура е овде?“ И станува Христос, Кој не спиел, и му вели: „Смири се“, и штом му рекол на морето: „ Застани, смири се “, веднаш престанала онаа разбранетост на морето. Значи, би требало – исто како кога мислиш дека покривот ќе се урне од многу гласови, или како кога чувствуваш дека градите ќе ти се распукнат, кога од тебе излегува страшен лелек – е нешто такво треба да се случи во нашата молитва, за Бог да нè чуе. Он тоа го сака.
Но, зарем Бог не нè слуша нас и на поинаков начин, или зар Бог не знае што ни е потребно? Секако! Меѓутоа Бог тоа го прави, од една страна, за да му го изразиме својот копнеж и тоа да биде нешто наше; а од друга страна, да станеме свесни за својата потреба и својата голотија; и трето, за да се научиме да Го бараме. Зашто, ако Бог веднаш ни се даде нам, пред да го направиме сето ова за што зборувавме, и пред да Го доживееме, тогаш – како што лесно ќе Го здобиеме, така лесно и ќе Го отфрлиме, зашто нема да ја сфатиме Неговата вредност. Ако твојот татко ти даде милиони, ти ќе ги расфрлаш по патот. Но, ако ја пролееш својата пот, за на крај, за целиот тој свој труд, да земеш само педесет драхми на ден, ќе видиш како тогаш ќе штедиш и ќе чувствуваш што значат парите. Нема да сакаш да ги расфрлаш повеќе. Токму така – за да не го расфрлиме Бог така попусто, Он сака претходно да Го почувствуваме, преку оваа силна агонија на лелек од длабочината, кој го испуштаме од себе.
✣I дел
