Сите ние, дури и кога сме свети, чувствуваме дека сме виновни во сè, а не само во многу нешта. Така, сите се наоѓаме во истиот котел и гориме. Гориме од страстите, од егоизмот, од гревот, од нашата духовна невиделица. Но св. Петар Дамаскин вели: Едно ви нагласувам пред небесната слава Божја и престолите што ќе застанат таму, во денот на судот (в. Мт. 19, 28.): Немојте да очајувате вие, кои „не сте такви какви што треба да бидете“. Овде светиот кажува нешто многу мудро. Не вели вие, кои сте лоши, грешници, туку вели вие, кои „не сте такви какви што треба да бидете“, зашто гревот и оддалечувањето од Бога не е нешто статично. Секој од нас се наоѓа на некое место, но не таму каде што треба да биде. Светиот сака да каже: праведни и неправедни, добри и лоши, свети и грешни, ниеден од вас не е совршен. Зашто така вели и апостолот Павле, се стремиме кон совршенството (Евр. 6,1), но секогаш сме несовршени. Затоа, немојте да очајувате.
„Се разбира, лошо е тоа што згреши, човеку. Но зошто Го онеправдуваш Бога и од незнаење Го сметаш за немоќен?“ Човеку, лошо е тоа што згреши. Но зошто Го онеправдуваш Бога? Овде глаголот „онеправдува“ (ἀδικῶ) не го има вообичаеното поимање, оти Му грешиме на Бога, оти нашата неправда пред Бога е подлабока. Обично велиме: „Јас сум толку грешен, што ни милоста Божја не може да ме спаси“. Светиот, пак, вели: Немој да Го онеправдуваш Бога, зашто тоа што го велиш произлегува од твоето незнаење, од тоа што не Го познаваш Бога и Неговата љубов. Зошто, значи, Го онеправдуваш Бога и Го сметаш за немоќен? Имаш ли впечаток дека Бог е ограничен и не може да те спаси во која-годе состојба и да си? На што мисли (светиот) овде? Можеби мисли дека Бог може да нè спаси и кога би ги направиле најголемите прегрешенија? Сигурно, го знаеме тоа. Митникот, разбојникот, Марија Египетска и други тирани се спасија. Сепак не мисли на тоа, односно на големиот грев што би можеле да го направиме, зашто секој грев, мал или голем, има врска за бесконечниот Бог. Следствено, и мојот мал грев, и твојот голем или најголем, сите тие се гревови. Па бидејќи Бог е свет, секој наш грев во споредба со Неговата Светост е голем.
„Зар не е моќен да ја спаси твојата душа Оној, Кој подари тебе го создал толку големиот свет што го гледаш?“ Што е тоа што го велиш? Не може да те спаси Бог? Оној, Кој го создал овој толку голем свет, бесконечниот број луѓе, ангели и небеса, Он ли не може да ја спаси твојата душа, па макар каде и да се наоѓа? Се разбира дека може. Милоста Божја снисходи, слегува не само над нашите надворешни гревови, ами и во длабината на нашата душа и бара да го најде лошото што го имаме закопано таму за да го излекува.
„Ако велиш: ‘тоа (т.е. претходно реченото) поскоро ми е на осуда, како што ми е, впрочем, и Неговото снисходење’, покај се и Он ќе го прими твоето покајание, како на блудниот син и блудницата“. Ако ни речат да се покаеме и Бог ќе нè спаси, ние би рекле: Подобро нека ме казни Бог. Нека ме фрли длабоко во пеколот, зашто доколку ја побарам Неговата благодат сега кога згрешив, сега откако ги направив сите тие работи и не мислев на Него, Он ќе биде снисходлив кон мене, ќе покаже смирение, но таа Негова снисходливост ќе биде моја најтешка казна.
Човекот се плаши. Доаѓа во исповедалната и се срами да проговори. Зошто? Неговиот проблем не е во тоа како да го открие својот грев, зашто сите грешиме и сите ги знаат нашите гревови. Се срами, сепак, за некои детали, за некои слабости, за нешто што го нема кажано на никој, за нешто одредено. Се срами да каже: „тој и тој човек ми го направи тоа“, или „јас му го направив ова“, не се осмелува. Се исповеда, а духовникот, и покрај тоа што гледа дека неговото покајание е лажно – а дојде за да го смени својот живот, за да се избави – ја става својата рака, ја зема врз себе одговорноста и му вели: Јас ти проштевам. Но тој не се чувствува разрешен од гревовите, зашто сфаќа дека во него нешто не е баш во ред. И додека ти, духовникот, го уверуваш за неговото ослободување од гревовите, тој настојува на тоа дека таа снисходливост Божја, таа умереност Негова, смирението Негово, тоа што Бог ти наложил тебе, духовникот, да му простиш нему, големиот грешник, ќе го казни уште повеќе. А светиот сепак вели: Не, туку „покај се и Он ќе го прими твоето покајание, како на блудниот син и блудницата“.
Блудниот син беше примен од таткото уште пред да го промени животот, додека сѐ уште беше во гревови. Неговиот татко постави чудесна трпеза, му донесе прстен, му стави дури и круна на главата и му го подари вечниот живот (Лк. 15,22-23).
И на блудницата ѝ прости Бог. Он рече: „кој од вас е без грев, прв нека фрли камен“, и тогаш сите си заминаа, зашто беа грешници. Но Евангелието не кажува дали блудницата се покајала или не. А Господ сепак ѝ рече: „Ни Јас не те осудувам“ (Јн. 8,7-11). Односно, Јас ти ја давам Мојата снисходливост, а ти продолжи. И така, фразата „покај се и Он ќе го прими твоето покајание“, значи: врати се назад кај твојот татко и кажи му ја твојата рана. Но да му го кажеш тоа така, што да се разобличиш повеќе, односно да му го откриеш тоа што не се осмелуваше да Му го кажеш на Бога и на себеси. Од тој час, тоа ќе ти се смета како покајание, и духовникот ќе ти дарува прошка „како на блудниот син и блудницата“. Така треба да продолжиш со дејствителното покајание, и некогаш ќе се најдеш заедно со светиите.
Истото се случи и со митникот. Евангелието не кажува дали митникот се покајал, туку дека рече: „Боже, смилувај се на мене“. Не рече: ќе го променам ова, ќе го променам она, ќе го променам другото. Рече: Боже мој, покажи ми ја Твојата милост. И со тоа „си замина оправдан“ (Лк. 18,13-14). Од тој час започна неговиот нов живот со кој стигна на небото.
„Ако, пак, не го можеш ни тоа, туку од навика паѓаш во тие работи што дури и не ги сакаш, имај смирение како митникот, и доволно ти е за спасение“. Бог сега се наведнува подлабоко во карпата за да ја дофати овчичката, онаа која самата отиде таму и се заплетка во трњето (Мт. 18,12). Смислата е: знам дека сакаш да се покаеш, но сфаќаш дека не можеш да го промениш животот, не можеш да се покаеш ниту како блудниот син, ниту како блудницата. Тогаш, ако некои работи не можеш одеднаш да ги прекратиш – крадев, сега нема да крадам; го правев тоа, нема повеќе да го повторам – треба да ги смениш. Доколку, сепак, „од навика паѓаш“, доколку паѓаш од навика, доколку постојат слабости што ти создале ужасни страсти кои не се лечат толку лесно, тогаш, штом немаш покајание, немаш светлина, немаш радост, „имај смирение како митникот, и доволно ти е за спасение“.
„Оној кој греши без покајание (т.е. без да се поправи) и притоа не очајува, тој нужно се смета себеси за подолу од секое создание и не се осмелува да осуди или прекори некој човек“. Ја гледате ли бездната на љубовта Божја? Бог нè лови дури и во часот на нашата духовна смрт, додека, пак, луѓето Го сметаат Бога за одмаздник, и така се измачуваат, се плашат, паѓаат во меланхолија, сметаат дека нема да излезат никогаш, дека нема да направат ништо. Напротив, отците подвижници зборувале од своето лично искуство. Бидејќи биле свети, сметале дека тие се најголемите грешници. И затоа велеле: Штом мене, кој сум толкав грешник, Бог ме прима, зар не ќе ги прими оние кои ги имаат само тие и тие страсти и не можат да ги отсечат? И светиот продолжува:
„Оној кој греши без покајание и не очајува…“ Постојат луѓе кои ем грешат, ем не се каат. Ќе се спасат ли тие? Ние, сметајќи се за праведни, би помислиле: Проклетнику! Ем грешиш, ем не се каеш, а сакаш да се спасиш? Но што значи тоа „не очајувам“? Значи дека не се двоумам, не се плашам, не верувам дека Бог нема да ме прими. А оној што се двоуми за своето спасение, поради што се двоуми? Од каде произлегува неговата недоумица? Од тоа што тој чувствува дека е изгубен, бидејќи не се кае и не престанува со гревот. Но „оној што не очајува“, не бега од Него, знае дека Бог е милост, како што вели Псалмопевецот: „Милоста Твоја ќе ме следи во сите денови на мојот живот“ (Пс. 22,5). Тој знае, Го познава Бога, љубовта Негова, признава дека е грешен, и покрај сето тоа верува дека макар и во пеколот да појде, Бог ќе го избави, и на тој начин се спасува. Потоа во него почнува да работи благодарноста, која станува сила, така што неговиот живот почнува да се менува. Кога се двоумам, се двоумам бидејќи не ја познавам љубовта и милоста Божја. Очајувам, се оддалечувам од надежта, останувам во темнината на мојата душа, зашто не Го разбрав Бога. Затоа светиот вели: Немој да се двоумиш. Само научи дека Бог те љуби.
Тој што постапува така, „тој нужно се смета себеси за подолу од секое создание и не се осмелува да осуди или прекори некој човек“. Но кога тоа човек што греши а не се кае, би можел да се спаси и да стаса до светоста? Кога, гледајќи ги своите гревови, и сфаќајќи дека не постои полош човек од него, тој се става себеси подолу од секое создание. Спротивно на тоа, ние имаме обичај да велиме: Аха, другиот згреши, значи тој е подолу од мене. Сите други ги гледаме подолу од нас. Но оној што сака да се спаси сите ги гледа погоре од себеси. Него околностите „нужно“ го поттикнуваат, гревот негов го принудува да ја разбере љубовта Божја. Така тој почнува да Го разбира Бога, да признава дека е грешник, и тогаш не се осмелува да осуди или прекори некој човек. Кога некого судиме тогаш ние сме казнетите, а тој веднаш се наоѓа повисоко од нас, зашто него го прима Бог. Со таа мерка што судиме, со неа сме судени. Ако речам, леле, леле, што има направено тој со својот живот! – тогаш сето лошо што го направил тој, ќе го направам и јас, и тоа двократно. Во истата гревовна состојба ќе ме фрли и мене Бог, или можеби во уште полоша, бидејќи не е можно да се порекне зборот Божји. „Ни една јота или црта“ (Мт. 5,18) нема да падне. „Со каква мерка мерите, со таква ќе ви се мери“ (Мт. 7, 2). Осудиш ли со тешко бреме? Такво тешко бреме ќе ти ставам и тебе, вели Бог, и ќе видиш каде ќе се најдеш.
