Слово на Неговото преосвештенство епископ Антаниски г. Партениј, изговорено во дваесет и петтата недела по Педесетница, за параболата за неразумниот богаташ, на Света Литургија во Бигорски, на 17/30 ноември 2025 лето Господово
Возљубени мои,
Му вознесуваме благодарност на нашиот човекољубив Господ, Кој, еве, и при крајот на оваа година, нѐ удостојува повторно да влеземе во светлиот и спасоносен Божикен пост. Денеска е првата недела од овој благословен период, со оглед на тоа што токму вчера ги отворивме портите на воздржанието.
Минатата недела од Евангелието ја слушнавме параболата за добриот Самарјанин, којашто отците уредиле секогаш да се чита околу почетокот на Божикниот пост. Верувам дека сите вие добро ја знаете оваа парабола изговорена од устата Спасителова[1]. Таа ни го опишува човекот кој паѓа во рацете на разбојници, и кој конечно наоѓа милост не кај оние од кои се очекувало – свештеникот и левитот, туку кај еден инороден, Самарјанин, презрен од Јудеите во тоа време. Црквата не го поставила случајно ова Евангелие пред почетокот на постот. Во ликот на добриот Самарјанин, Господ сака да ни открие дека секој човек е нашиот ближен. Но, и нешто уште подлабоко: дека Самиот Он е, всушност, вистинскиот добар Самарјанин, Кој слезе да го најде ранетиот човек – оној што тргна од Едемската градина и, прекршувајќи ја единствената заповест, застрани по погрешен пат, престанувајќи да општи и да се богатее во Бога.
Прататкото Адам беше создаден за да се храни од својот Творец – и телесно и духовно. Телесно, преку даровите на рајската градина; духовно, од послушанието кон заповедта: Од секое дрво во градината можеш да јадеш, освен од дрвото за познавање на доброто и на злото[2]. Тоа дрво по својата природа било, можеби, како и другите, обично дрво, но Бог, Кој го создаде човекот со неизмерна љубов и го дарува со страшната привилегија на слободната волја, сакаше преку таа заповед да ја утврди верноста и љубовта на човекот. И токму во мигот кога човекот ја загуби верноста кон Бога и ја прегази заповедта на својот Создател, тој осиромаши.
И сите знаеме што следуваше: настапи најстрашната мора за човештвото – смртта. Кај првиот човек навлезе и биолошката и духовната смрт. Смртта влезе во човечката природа како отплата за гревот[3], но и како горчлив лек, за да се прекине вечноста на злото во човекот. Но и покрај падот на човекот, Бог го изврши најголемото чудо: Он содела спасение посреде земјата[4].
Што направи Бог? Еве, се наоѓаме во пресрет на големиот празник, втор по величина веднаш по Воскресението – Рождеството Христово. Словото Божјо слезе при човекот, се воплоти, стана човек ист како нас, за повторно да нѐ направи богати во Него. Оти, човекот без Бога е сиромав смртник, а со Бога – наследник на животот вечен.
Затоа Црквата нѐ подготвува за празникот на Рождеството преку евангелските чтенија што веќе ги чувме и преку оние што ќе следат во текот на постот. Ќе го слушнеме и Евангелието за младиот човек кој сакал да наследи Царство небесно, па Го прашал Господа што да прави, а Господ му ги посочи заповедите. И кога момчето одговори дека сето тоа го запазил уште од младоста своја и праша што уште му недостасува, Господ му рече: Продај сè што имаш и раздај го на сиромаси, и ќе имаш ризница на небото; потоа дојди и врви по Мене![5] Но, момчето имало големо земно богатство и не можело да го остави; неговото срце било врзано за земјата.
Така, значи, гледаме дека во текот на Божикниот пост Црквата од Евангелието според Лука ги поставува токму параболите за односот кон земното богатство. Еве, денеска ја слушнавме параболата за безумниот богаташ[6]. Нему нивата му родила многу, и тој, наместо да се сети на сиромасите, на потребитите, решил да ги урне старите амбари и да изгради поголеми, за да ѝ рече на својата душа: „Душо, имаш големо богатство за многу години; јади, пиј и весели се.“
Колку погрешно размислување!
Но, тоа не било помисла само на тој човек; тоа е трагедијата на светот од падот па сè до денес. Човекот копнее да живее многу години. Секој сака да живее вечно, но, за жал, не ја бара вечноста на вистинскиот начин. Не го бара своето онтолошко остварување во Бога, туку својата сигурност ја гледа во земните богатства. Луѓето бараат потпора во парите, трупаат средства по банките, собираат минливи богатства, и покрај тоа што секаде наоколу има толку многу гладни, болни, бездомни. Оние што имаат премногу, најчесто не ни помислуваат да дадат од својот вишок, не сакаат да поделат за доброто на другите луѓе. Каква трагедија! Не велиме да им се дава на оние што не сакаат да работат, бидејќи апостолот вели: Кој не сака да работи, нека и не јаде[7]. Но, има луѓе кои сакаат да работат, кои по секоја цена бараат работа заради егзистенција, а не им се овозможуваат соодветни места и плата. Дополнително, денес и технологијата прави луѓето сè повеќе да бидат отфрлени, да не се ценат нивниот труд и трудољубивост, бидејќи машините го заземаат работниот простор. Во денешниот „дигитален феудализам“ работните места се намалуваат, а со тоа, оние што трупаат богатство, ќе трупаат уште повеќе, додека мнозинството ќе остане со мизерни услови за живот. Тоа е себичност, возљубени. Зошто имаме потреба да ѝ даваме на машината предност? Иако постои таква производствена технологија, во никој случај не треба да се занемарува докрај човечкиот фактор во работниот процес, зашто човекот преку работата се облагородува и обезбедува средства за живот, та да може да биде среќен и задоволен, да може да живее во заедница според својата природа.
Современата состојба, во која човекот се чувствува заменлив, изморен и сведен на бројка, не е случајна. Современиот јужнокорејски философ Бјунг-чул Хан длабоко ја анализира оваа појава. Тој вели дека денешниот човек повеќе не е притиснет од надворешен тиранин, како во старите системи, туку од многу потежок тиранин: сопствениот внатрешен императив да биде бескрајно продуктивен, успешен, самодоволен. Во својата позната анализа на „Папсаното општество“, Хан покажува дека современиот човек станал „постигнувачки субјект“ кому му е наметнато да се самоприсилува за да произведува, да акумулира, верувајќи дека хиперпродукцијата и комфорот ќе му донесат сигурност. Но, токму оваа логика го создава најголемиот духовен товар: човекот станува изморен, истрошен, папсан[8]. Хиперпродукцијата не го прави среќен, туку го исцрпува однатре; му ја гаси тишината, созерцанието, братската љубов, способноста да го види другиот. Наместо да живее во однос, човекот живее во алгоритам. Наместо заедница – конкуренција. Наместо радост – папсаност. Во таа смисла, без молитвената тишина, без одморот во Бога, без созерцанието човекот не може да живее духовно, ниту да се реализира онтолошки. На крај, човекот престанува да се гледа себеси како икона Божја и почнува да се гледа како алатка, како ресурс, како дел од производствен механизам.
Така, она што го гледаме денес: трупање богатство, недостиг од милосрдие, отсуство на човечки контакт, изместени вредности, не е само социјален проблем, туку длабоко антрополошка болест. Човекот ја бара вечноста, но не таму каде што таа постои. Не во Бога, туку во бројките, во поседот, во материјалната сигурност. Но, тоа е празен обид. Колку повеќе човек акумулира, толку повеќе се празни однатре. Оти, сето што ќе стекнеме тука, сето богатство што го имаме и сè што поседуваме на овој свет, пак не е наше. Тоа е Божјо, тоа е дар од Господа. Тоа ни е само позајмено. Човекот е повикан не да го затвора, туку да го умножува во љубов; не да го чува во алчност и страв, туку да го преврти во радост за другиот. Само така се прекинува циклусот на заморот и се враќа вистинската човечка радост: радоста на дарувањето, радоста на заедницата, радоста на животот во Бога.
И гледаме како трагично завршува секој што ќе го заборави ова, без исклучок. Никој не може вечно да живее овде. Дури и да поживее деведесет или сто години, тоа е само миг во однос на вечноста. Уште во Стариот завет, псалмопејачот цар Давид вели: Деновите на годините наши по себе се седумдесет лета, а ако се в крепкост − осумдесет лета и повеќето од нив се мака и болка[9].
И на крајот, имаш толку богатство, натрупуваш, натрупуваш… И, како во денешното Евангелие, ќе дојде часот кога ќе треба да заминеш од овој свет. Смртта ќе затропа на твојата врата, исто како што слушнавме за оној богат човек, кого Господ го нарече „безумник“. Безумниче, ноќва ќе ти ја побарам душата твоја; тоа што си го приготвил, кому ќе му остане?
Затоа, возљубени мои, Црквата нè поучува дека треба да се богатиме во Бога. Дека треба да Го поставиме Христа за своја единствена цел во животот. Тогаш ќе бидеме вистински богати луѓе, кои ќе печалат и за овој привремен живот, но и за оној другиот, вечниот. Особено оние богати кон кои Господ се смилувал и им дал толку многу материјални добра, доколку знаат да економисуваат правилно со тоа, да даваат на другите, да прават милостина, тогаш тие вложуваат во Небесната ризница. Кога еден ден ќе заминат одовде, тоа што го давале како милостина, ќе го најдат таму, и тоа умножено. Тоа е многу важно да го сфатиме сите. Можеби немаме сите толку многу за да раздаваме, но сите сме повикани да бидеме милостиви, сите сме повикани да му правиме добро на другиот. Господ го цени намерението. И оној кој има малку може да помогне многу. Имаме можност сите, бидејќи голема милостина е малото дадено со великодушност, од својот недостиг. Сетете се на бедната вдовица од Евангелието со своите две лепти. Господ ја истакна со пофалба токму неа, велејќи: Вистина ви велам дека оваа сиромашна вдовица даде повеќе од сите, што пуштија во касата на храмот; зашто сите пуштија од својот вишок, а таа од својата сиромаштија даде сè што имаше[10]. И не само материјалното спаѓа во милостина. Добриот збор, на пример, упатен кон еден страдален човек е, исто така, пројавена милост. Да кажеш добар збор, искрено, со топло срце – тоа многу значи. На човек кој е во жалост, да му упатиш утешен збор е милостина; и трпението со ближниот е милостина. Сѐ што произлегува од љубов е духовно богатство што се пренесува во вечноста. Со сето тоа собираш богатство не на земјата, туку на небото. Милосрдниот Христос, Кој заради нас стана човек, нè повикува да бидеме токму такви богаташи – во духовна смисла.
А тоа можеме да го постигнеме сите, доколку се трудиме во таа голема добродетел на милосрдието. Човекот претставен денес во параболата е човек кој не бил милостив. Самото богатство по себе не е грев; грев е приврзаноста кон него, крутоста, немилосрдноста, себичноста. Ако човекот е милостив – бидејќи милосрдието е огромна добродетел и темел на христијанскиот живот – тој нема да биде себичен и крут, туку ќе биде дарежлив, подобен на Бога.
Затоа, поучувајќи се од овие прекрасни евангелски раскази, поставени да се читаат пред почетокот и во текот на овој пост, да се потрудиме, возљубени, да бидеме христијани на дело. А вистинскиот христијанин е милостив човек. Да се богатиме со духовното богатство, да ја градиме љубовта, да го пазиме срцето меко пред лицето на Бога. На тоа нè повикува нашиот возљубен Господ.
Амин.
[1] Лука 10, 30-37.
[2] Битие 2, 16.
[3] Рим. 6, 23.
[4] Пс. 73, 12.
[5] Лука 18, 21-22.
[6] Лука 12, 16-21.
[7] 2 Сол. 3 ,10.
[8] Бјунг-чул Хан, Папсано општество, Скопје 2016.
[9] Пс. 89, 10.
[10] Марко 12, 43-44.
