Севремениот глас на Првиот Вселенски Собор во Никеја

Патријаршиско и Синодално
Окружно послание
издадено по повод
1700-годишнината
од Првиот Вселенски Собор во Никеја

Бр на Прот. 335

† В А Р Т О Л О М Е Ј

ПО МИЛОСТА БОЖЈА АРХИЕПИСКОП

НА КОНСТАНТИНОПОЛ – НОВ РИМ

И ВСЕЛЕНСКИ ПАТРИЈАРХ

ДО СЕТА ПОЛНОТА НА ЦРКВАТА БЛАГОДАТ И МИР ОТКАЈ БОГА

* * *

Вознесуваме химна на благодарност кон сесилниот, севишен и седобротворен Бог во Троица, Кој го удостои Својот народ да ја достигне 1700-годишнината од Првиот вселенски собор во Никеја – Соборот кој, воден од Светиот Дух, даде сведоштво за вистинската вера во собеспочетното со Оној Кој Го роди и совршено вистински единосуштно со Него Божјо Слово, „Кое заради нас луѓето и заради нашето спасение слезе, се воплоти, се вочовечи, пострада и воскресна на третиот ден, се вознесе на небесата и повторно ќе дојде да им суди на живите и на мртвите.“

Соборот во Никеја претставува израз на соборната природа на Црквата, врв на нејзината „праисконска соборност“, нераскинливо поврзана со евхаристиското остварување на црковниот живот, но и со практиката на собирање „на едно место“ за носење на „еднодушни“[1] одлуки за тековни прашања. Соборот во Никеја истовремено означува појава на една нова соборна структура – онаа на Вселенскиот собор – којашто претстоеше да стане одлучувачка за текот на црковните работи. Вредно е да се запомни дека Вселенскиот собор не претставува „постојана установа“ во животот на Црквата, туку „вонреден настан“, одговор на конкретна закана против верата, со цел обновување на нарушеното единство и на евхаристиското заедничарење.

Тоа што Соборот во Никеја беше свикан од царот, тоа што светиот Константин Велики ги следеше работните заседанија и ги поддржа неговите анатеми со авторитетот на државниот закон, не го прави него „царски собор.“[2] Тоа беше чисто „еклисиолошки настан“, во кој Црквата, раководена од Светиот Дух, решаваше за своите внатрешни прашања, додека царот го примени начелото: „Дајте му го царевото на царот, а Божјото на Бога.“[3]

Соочена со аријанската заблуда, Црквата соборно го изрази суштественото од постојано живеаната вера во неа. „Единосуштниот со Отецот“ предвечен Син и Слово Божјо, „Бог вистински од Бога вистински“, преку Своето воплотување го спасува човекот од ропството на туѓинецот и му ја отвора патеката кон обожението по благодат. „Зашто Он се вочовечи, за ние да се обожиме.“[4] Никејскиот Символ на верата силно сведочи за сигурната увереност дека актуелното еретичко отстапување претставува негација на можноста за спасение на човекот. Во тој контекст, тоа не е само теоретска декларација, туку исповед на вера, како и сите догматски текстови на Црквата – автентично изразување на живата вистина во неа и преку неа.

Особена богословска тежина има фактот што основа на свештениот Символ на верата „Веруваме…“ претставува еден помесен крштален Символ или група такви Символи. Како вистински носител на севременското црковно самопознание, Соборот ги сумира и ги потврдува Апостолските преданија, кои ги чуваат помесните Цркви. Великиот Атанасиј забележува дека Соборските отци „во врска со верата не напишаа: ’Нам ни се чинеше добро да кажеме…‘, туку: ’Така верува Соборната Црква‘; и веднаш исповедаа како веруваат, за да покажат дека нивното сознание не е новотарија, туку апостолско, и дека она што го напишаа, не го измислија самите, туку дека тоа се токму оние нешта на кои ги поучиле Апостолите.“[5] Уверувањето на богопоучените Отци беше дека ништо не е додадено врз апостолската вера, и дека навистина вселенскиот Никејски Символ претставува објава на заедничкото предание на соборната Црква. Соборските Отци, коишто Православната Црква достојно ги почитува и воспева како „прецизни чувари на Апостолските преданија“, го употребија философскиот поим „суштина“ (и „единосуштен“) за изразување на Православната вера во Божеството на Словото, кое Ариј го отфрлаше, а со тоа и целата тајна на сеспасителниот Божји домострој во тело – заплеткан во хеленистичките умствени шеми и одвраќајќи се од „Богот на Отците“ во името на „Богот на философите.“

Друго суштинско прашање што беше повикан да го реши Првиот Вселенски Собор во Никеја, заради зацврстување на црковното единство во литургиската пракса, беше: „кога и како треба да ја празнуваме Пасхата.“ 1700-годишнината од свикувањето на Соборот повторно го актуелизира прашањето за заедничкото празнување на Воскресението Господово. Светата Христова Велика Црква се моли сите христијани ширум светот, според одредбите на Соборот во Никеја, да се вратат кон празнувањето на Пасхата во иста заедничка дата, како што, по благопријатно совпаѓање, се случи оваа година. Оваа одлука ќе послужи како знак и симбол на вистински напредок во стремежот кон сесветско црковно единство и согласие, преку богословскиот дијалог и „дијалогот на животот“, како конкретно сведоштво за дејствителна почит кон наследството на неделивата Црква. Остварувањето на оваа цел, во контекст на годинешново јубилејно одбележување, беше заедничка визија и на блаженоупокоениот папа Римски Франциск и на нашата смиреност. Неговото упокоение, ден по сехристијански празнувата Пасха, ја засилува нашата заедничка одговорност да продолжиме непоколебливо по истиот пат.

Значајно беше и номоканонското дело на Првиот вселенски собор во Никеја, преку кое на соборен начин се отсликува и потврдува вековната канонска самосвест на Црквата, и во кое се наоѓаат зачетоците на митрополитскиот систем и на востановувањето на авторитетот, истакнатата положба и проширената одговорност на одредени Престоли, од кои постепено се разви системот на Пентархијата. Бидејќи канонското наследство на Никеја претставува заедничко наследство на целиот христијански свет, годинешното јубилејно одбележување е повик за враќање кон изворите, кон првобитните канонски установи на неделивата Црква.

Гарант на установите на Никејскиот собор низ вековите се покажа Вселенскиот Престол на Константинопол. Тој дух на Великата Црква беше изразен и преку Патријаршиското и Синодално послание по повод 1600-годишнината од Соборот, нарекувајќи го „првиот од Вселенските и навистина најголем Собор на Црквата.“[6] Донесена беше одлука оваа годишнина да се прослави „свечено и, доколку е можно, заеднички од сите Автокефални Православни Цркви, како општа пројава на верното и денес, по Божја благодат, истрајно држење на нашата Света Православна Црква во учењето и духот на тој Собор, кој, како што од една страна ја зацврсти и запечати едната вера на Црквата преку своето во Светиот Дух донесено определување, така и од друга страна го претстави сјајно единството на црковното устројство преку присуството на претставници од сите краишта на земјата“. За жал, таа одлука не можеше да се реализира поради вонредните околности и поради испразнетиот Вселенски Престол. На 19 јули 1925 година, првата недела по востоличувањето на Патријархот Василиј III, беше исполнет „заостанатиот долг“ преку служењето на „посебна Патријаршиска и Синодална Литургија“ во Сечесниот патријаршиски храм. Особено еклисиолошко значење има фактот дека во Окружното послание се нагласува вредноста на исполнувањето на должноста за празнување на ова „големо за целото христијанство“ јубилејно чествување од страна на Црквата на Константинопол, „која е во најнепосредна врска и должност кон оваа прослава.“

Никејскиот Собор претставува клучна точка во обликувањето на догматскиот идентитет и на канонската структура на Црквата, и остана образец за справување со прашањата на верата и на црковниот поредок на вселенско ниво. Споменот на 1700-годишнината од неговото одржување ѝ напомнува на севкупната Христоименита заедница на прифатените постулати на древната Црква, на вредноста на заедничката борба против изопачувањата на христијанската вера и на мисијата на верните – да придонесуваат за умножувањето во светот на „добрите плодови“ во Христа, преку Христа и заради Христа.

Денес сме повикани да го истакнеме севремениот глас на Првиот Вселенски Собор во Никеја, неговите сотириолошки димензии и антрополошките последици на догмата за „единосушноста“, на нераскинливата врска меѓу христологијата и антропологијата, во едно време на антрополошка конфузија и на нагласени обиди за промовирање на „натчовекот“ како отворен хоризонт и самообожената перспектива на човечкиот развиток, потпомогнат од науката и технологијата. Начелото на „богочовештвото“ претставува одговор на безизлезната визија на современиот „човеко-бог“. Повикот на „духот на Никеја“ претставува покана да се вратиме на суштината на нашата вера, чиешто јадро е спасението на човекот во Христа.

Господ и Спасителот наш Исус Христос е полното и совршено откровение на вистината за Бога и за човекот. „Оној Кој Ме видел Мене, Го видел Мојот Отец.“[7] Воплотениот Бог Слово го покажа „прв и единствен“, како што пишува Свети Никола Кавасила, „вистинскиот и совршениот човек, и според начинот на животот, и според сè друго.“[8] Таа Вистина ја претставува во светот едната, света, соборна и апостолска Црква – од неа се храни, нејзе ѝ служи. Облечена во хитонот на Вистината, „исткаен од вишната богословија“, таа секогаш правилно го изложува словото на вистината и го славослови „големото таинство на побожноста“, благовестејќи го словото на верата, љубовта и надежта, очекувајќи го „невечерниот, непрекинлив и бесконечен ден“[9] – идната вечност на Царството на Отецот и на Синот и на Светиот Дух.

Делото на теологијата е да ја открива сотириолошката димензија на догмите и да ги толкува преку егзистенцијални поими, што подразбира, заедно со учеството во црковното предание, и чувствителност и автентична грижа за човекот и за искушенијата на неговата слобода. Во таа смисла, исповедањето на верата во вочовеченото Бог Слово треба да биде придружено со наш одговор, остварен во животот, на Неговото спасително слово: „оваа е Мојата заповед: љубете се еден со друг како што Јас ве возљубив вас.“[10]

Спомнувајќи си, значи, за неискажливите дарови што ги сотвори и ги твори за сета твар, непрестајно Го прославуваме пресветото и пресветло име на Господ на сите и Бог на љубовта, преку Кого Го познавме Отецот и преку Кого Светиот Дух се всели во светот. Амин!

Во летото на спасението 2025, во месец јуни (први),

Индикт трети.

[1] Дела 2, 1.

[2] Μητροπολίτου Περγάμου Ἰωάννου Ζηζιούλα, Ἔργα Α’. Ἐκκλησιολογικά Μελετήματα, ἐκδ. Δόμος, Ἀθήνα 2016, 675-6.

[3] Матеј 22, 21.

[4]Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου, Λόγος περί τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου, PG 25, 192.

[5] Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου, Ἐπιστολή περί τῶν γενομένων ἐν τῇ Ἀριμίνῳ τῆς Ἰταλίας, καί ἐν Σελευκείᾳ τῆς Ἰσαυρίας συνόδων, PG 26, 688.

[6] Κ.Π.Α. кодекс Α’ 94, 10 август 1925, стр. 102-3.

[7] Јован. 14, 9.

[8] Νικολάου Καβάσιλα, Περί τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, PG 150, 680.

[9] Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, Εἰς τήν Ἐξαήμερον, PG 29, 52.

[10] Јован. 15, 12.