Дојди во Црквата, за да Ме Видиш II – дел

Вчера ми се јави една жена, универзитетски професор, која неодамна се обратила кон Црквата, и ми рече:

• Имав едно искуство!

Искусила духовно доживување за време на молитвата, слично на оние што Бог им ги дава на почетниците за да ги охрабри. Таа, сиротата, мислеше дека достигнала до седмото небо, до неизречените зборови за кои говори Св. апостол Павле. Јас ѝ го кажав истото што ми го рече старец Паисиј во слична прилика, кога бев помлад.:

• Гледај, на почетокот Бог ни дава неколку бонбони.

Ние си мислиме: „Што е тоа што го добиваме?“, а старец Паисиј вели: „Тоа е едно бонбонче, но целта на Бог е да ти каже дека постои цела слаткарница, која може да биде твоја и да има и за тебе и за другите“.

Денес индивидуализмот нè обзел во голема мера, и тоа е тажно. Ќе го кажам ова на многу едноставен начин. Кога се причестуваме во црква, многумина од нас имаат различни чувства за тоа што прават, но колкумина од нас имаат чувство дека преку настанот на светото Причестување стануваме духовно еден човек? Едно суштество, ново битие, ново братство, не биолошко, туку есхатолошко. Ги нарекуваме свештениците „отци“, иако не ни се биолошки татковци, а другите „браќа“, иако не ни се по крв; воопшто, влегуваме во еден нов дух на односи. Од каде доаѓа ова, што претставува? Колку од нас го чувствуваат ова на овој начин? Мнозина велат: „Ќе се причестам за да бидам добро, за да се чувствувам добро“. Но ете – се причестувам и не се чувствувам добро. И се разбира, Бог не е должен да се согласува со твојата претстава за индивидуална среќа.

Можеби ова што го зборувам ви звучи чудно. Многумина го примаат светото Причестување како награда, а некои духовници дури и го даваат како награда за духовно напредување. Со други зборови, чувствуваме дека Бог треба да нè награди. И луѓето прашуваат: „Колку често треба да се причестуваме?“ Дали тоа е важното, или како треба да се причестуваме и што значи тоа за нас? Во духовниот живот, светото Причестување и сите Свети Тајни, а посебно светата Евхаристија, се пројава на овој нов начин на живот кој ни е даруван и се остварува низ текот на историјата.

„…И беа истрајни во учењето на апостолите, во заедничкиот живот, во прекршувањето на лебот и во молитвите.“ (Дела 2:42). Овој стих значи дека, всушност, не постоиме само за себе. Тоа е тајната на единосуштието на неразделната Троица. Што значи единосуштна Троица? Тоа значи дека суштината е перихоретична (заемнa-проникнатост), дека едното Лице го проникнува другото. Што значи дека трите Лица на Светата Троица взаемно се проникнуваат? Тоа, дека едното постои преку другите. Тоа е новиот начин на постоење кој Христос ни го предаде. Лицата постојат во меѓусебно проникнување. Отецот е Отец затоа што има Син, и Синот е Син затоа што има Отец, односно едниот е апсолутна онтолошка темелност на другиот. И ако дојдеме до тоа едниот да е апсолутна онтолошка темелност на другиот, тогаш почнуваме да ја разбираме онтолошката љубов.

Постои и природна љубов, љубов од интерес, итн. Но онтолошката љубов кон другите ми е неопходна за вечноста. Затоа, кога некој ќе го замолеше старец Порфириј да се помоли за него, тој никогаш не велеше: „Господи Исусе Христе, помилуј го“, туку „Господи Исусе Христе, помилуј ме.“ Тој молеше за милост врз себе, со што покажуваше дека проблемите на другиот се и негови сопствени проблеми. Дали ние го правиме истото? Очигледно не, бидејќи ние сме научени многу внимателно да ги одделуваме своите проблеми од оние на другите.

Сето ова носи силно значење и длабочина – философска, историска, социјална, а пред сè духовна, но ние сè уште не сме ја развиле доволно. Постои облик на духовност со чисто западно влијание, кој во својата суштина е пиетистички (насочен кон индивидуалната побожност и личното искуство). Денес е популарно да ги читаме и светите Отци и западните аскети, но сè уште не го разбираме вистинскиот начин на живот во заедницата, бидејќи нашата природа е навикната да прима сè, па дури и Бога, на индивидуалистички начин. Ваквиот пристап Бог го отфрла, бидејќи Тој е Заедница и не може да се даде само на поединецот (колку страшна мисла!), туку ни вели: „Дојди во Црквата за да Ме видиш, исповедај се за да Ме видиш!“

Што значи да се исповедам? Тоа значи да воспоставам заедништво со другиот. Кога пристапувам кон свештеникот, што правам? Го обновувам чувството на заедница во себе, а со тоа ја обновувам и духовната врска со другите. Секој грев носи заедничка тежина и влијание. Ако си украл – од кого си украл? Ако си наклеветил – кого си наклеветил? Ако си прогонил – кого си прогонил? Себеси? Не, некого друг.

Влегуваме во Црквата преку Светите Тајни, преку Исповедта и, пред сè, преку Крштението. И тоа е заеднички настан. Влегувам во едно Тело – Телото Христово – кое постоело и пред моето доаѓање; моето присуство не го создава, ниту го одредува тоа Тело, бидејќи не сум јас Христос. Влегувам во заедница, во мрежа на взаемни односи, примајќи го Светото Миропомазание, што исто така е заеднички настан. Како ќе живеам и дејствувам во оваа заедница?

Потоа е Исповедта, која не доаѓа за да отфрли нешто, туку да врати нешто назад, исто како и Крштението. Исповедта нè враќа во заедницата. Како да му велам на својот Татко: „Татко, згрешив!“ Во што згрешив? Во семејството. Со исповедта повторно се обновува и татковството и синовството. Исповедта е заеднички настан, не само личен. Потоа доаѓа и светата Евхаристија, каде што повторно стануваме едно Тело. Каде тука може да има место за индивидуалноста?

За жал, ние сме осамени и грешни, бидејќи го обожаваме своето „јас,“ и коренот на ова е претераната љубов кон себе. Кога таквата љубов преминува во патолошка состојба – што најчесто се случува кога прераснува во себичност и себелјубие (иако постои и здрава љубов кон себе, која е вкоренета во Бога и е поинаква) – оваа страсна приврзаност кон себеси нè тера да го изгубиме смисолот на сите нешта. Тогаш не успеваме вистински да го спознаеме Бога, и започнуваме да веруваме дека Бог е виновен, дека Црквата е виновна, дека светите Тајни се виновни.

Често слушам луѓе како велат: „Не ми е јасно!“. Меѓутоа, тоа понекогаш значи дека се плашат од вистинско духовно согледување. Во тоа се состои нашиот пад – како што беше и со Адам, кој рече „Жената што Ти ми ја даде, таа е виновна!“, а Ева одговори: „Змијата што Ти ја создаде, таа е виновна!“. Ако тогаш Адам кажел: „Јас сум виновен за ова што се случи!“, а Ева одговорила: „Не, јас згрешив!“, тогаш падот на човекот немаше да се случи. Падот лежи токму во одбивањето на одговорноста и обвинувањето на другиот, пројавувајќи го нашето себељубие.

Се сеќавам на еден случај на Света Гора. Таму имаше еден човек од некое братство, кој зборуваше со еден од познатите старци на Света Гора. Се умилостиви од зборовите на старецот, му се допаднаа, и во своето умиление рече пред сите:

• Отче, што да ти кажам? Јас немам гревови, немам речиси никакви, само еден!
• И каков е тој?
• Не е голем – осудувам.

И старецот му одговори:

• Зарем овој грев е мал? Бог дојде не за да го осудува светот, туку за да го спаси. Судството целосно Му го предаде на Синот. Синот вели: „Не дојдов да го судам светот, туку да го спасам светот“. Ниту Синот суди, ниту Отецот. Судењето ќе се случи на есхатонот (крајот на времето, Второто Христово доаѓање) и ќе трае неколку минути. Лесно или тешко е ова што ми го кажуваш? Многу е тешко, затоа што, всушност, ти го одземаш судот од Бога.

Така постапуваме сите – си играме „богови“ еден спрема друг. Со најголема леснотија судиме кого сакаме, без да сфатиме дека тоа укажува на нашата духовна болест. Не ја разбираме сопствената состојба и слабост, но сепак си дозволуваме лесно да ги осудуваме другите. Со таквиот став, ние се уништуваме меѓусебно, особено во црковните кругови. Христијанинот, пак, треба да биде оној што не осудува, бидејќи е свесен дека и самиот е грешен. Единственото што нè разликува од останатите е тоа што ние сме свесни за сопствената грешност, а тие можеби не се свесни за својата, и затоа не добиваат благодат. Ние добиваме благодат затоа што сме свесни за своите гревови. Но, ако престанеме да бидеме свесни за нив, благодатта ќе се повлече. Потоа доаѓаат сите други последици – заблуди, атеизам, кои често се појавуваат заедно.

Свети Јован Златоуст прави добронамерна критика, но мислам дека тоа може да се прави само во два случаи, како што вели Св. Василиј Велики. Можеме да критикуваме некого кога треба да заштитиме друг човек од него. Велиме: „Овој е измамник, не оди со него!“ Тоа не е осудување, освен ако не е проследено со многу епитети. И вториот случај: кога треба да му кажеме нешто непријатно на некого за да му помогнеме, за да разговараме со него. Ваквата добронамерна критика не е осудување. Од друга страна, во себе знаеме кога судењето е за помош, а кога е за осуда. Кога некој се става себеси над другиот, тоа е осудување, а кога како соодговорен размислува за другиот, тоа не е осудување. Прашањето не е во осудувањето, туку во тоа колку лесно се одделуваме еден од друг; во тоа што забораваме дека Црквата е Тело; дека новото битие што ни е дарувано не е некакво индивидуално спасение, туку начин да го видиме ближниот во Бога и Бога – во ближниот.

Зошто Бог се воплоти? Што значи Воплотувањето? Зошто, во часот на судот – како што е речено во параболата за овците и козите – Тој ќе им каже: „Не го направивте тоа за еден од овие најмалите браќа“. А тие ќе одговорат: „Ние не направивме ништо ни за Тебе, ни добро, ни лошо“.

Затоа велам дека треба да го препознаеме Бога во нашиот ближен. Тука лежи суштината на целиот проблем. Моментот кога не можеш да го видиш Бога во својот брат е момент на духовна болест и внатрешна смрт. Тоа е вистинската состојба на смртта – кога не сме успеале да го препознаеме другиот како образ Божји. „Ние никаде не Те видовме, ни затворен, ни гладен, ни жеден,“ велат и оние кои Го возљубиле, и оние кои не Го возљубиле Христос, затоа што не Го препознале во страдањето. Сепак, ние сме повикани да го препознаеме страдањето кај ближниот. Не се работи само за тоа да му помогнеме на ближниот. Христијанското разбирање на милосрдието не е: „Јас имам и ти давам, и се чувствувам добро поради тоа!“ – туку сознанието дека сите сме едно Тело. Тоа е „христијанскиот заедничарски дух“. Доколку го живеевме овој дух, тогаш идеологии како материјалистичкиот комунизам никогаш немаше да се појават и да завладеат со половина Европа, затоа што христијанската љубов и заедништво би ја замениле потребата за такви идеологии. Христијанскиот заедничарски дух значи: „Давам за да живеам,“ додека материјалистичкиот: „Земам, заграбувам за да живеам.“ Во вториот нема вистинска етика – мерката на етиката е само во тоа колку сакам и колку ми треба. Во православното разбирање, пак, е: „Давам за да живеам, и не можам да живеам затоа што не давам!“ Силната жед за живот што сите ја чувствуваме доаѓа од тоа што не знаеме да даваме, да се предадеме и да простуваме. Колку е убав зборот – „простувам“ (правам простор за другиот).

Кога на Запад Телото Христово престанало да биде вистински присутно и Црквата се претворила во институција која Го заменува Христос, а папата станал Негов претставник, тогаш заедницата веќе не е вистинска заедница. Ние се поврзуваме само затоа што сме соседи, како од обврска мораме да се заедничиме и да го делиме животот со другите. Но во Евангелието се вели: „Кој има две облеки, нека даде една,“ и „Ако некој те удри по едниот образ, сврти му го и другиот!“ Што е смислата на ова? Ако некој те удира, зошто би му го свртил и другиот образ? Моралистот ќе рече: „Но тој е насилник, треба да го вразумиш!“ Не, сврти му го и другиот! Зошто? Поради љубовта – за да научиш што значи вистинска љубов. Не за другиот да научи, туку прво ти самиот. Св. Максим Исповедник вели дека ќе се соочиш со предизвици додека учиш што е љубовта. Но ако успееш да ја совладаш, ќе можеш да ја споделиш и со другите. Ако сам не ја научиш, што ќе ги научиш другите? Имаме многу примери каде што човек ги учи овие големи вистини само низ лично искуство, а не преку зборови.

Извадок од книгата: Николаос Лудовикос, Беседи, том I, Софија, Омофор, 2015, стр. 7–17. Превод: Братството на Свештената Бигорска Обител

Протопрезвитер Николај Лудовикос

Протопрезвитер Николаос Лудовикос е православен теолог, философ и професор, познат по своите дела на полето на теологијата, философијата и психологијата. Тој е професор по догматика и философија во Солунската црковна академија, а има предавано и на Православниот институт при Кембриџ универзитетот, како и на универзитетите во Дарам и други високообразовни и истражувачки центри во Европа. Неговите дела и истражувања се фокусираат на теми како љубовта, слободата и односот меѓу личноста и заедницата од православна перспектива. Меѓу неговите познати дела е и “A Eucharistic Ontology,”, во кое ги истражува евхаристиските основи на православната антропологија и заедништво, што го вбројува меѓу водечките православни мислители на денешницата.