Сергеј не беше многу комуникативен. Не сакаше да си игра со врсниците, да трча и да прави лудории по улиците. Беше скромно и добродушно руско момченце, од оние што ги претпочитаат книгите и шахот пред телевизијата и кафулињата. Или, инаку кажано, беше различен, но во добрата смисла на зборот. Кога беше одвај 12-годишен, им соопшти на мајка си и на татко си дека кога ќе порасне, сака да стане научник.
– Научник?! – се стресе татко му. – Што ќе ти е, пак, тоа? Ако сакаш некој ден да имаш семејство, треба да си избереш подобра професија.
– Научниците не можат добро да се грижат за семејството – дополни мајка му. -Земи пример од татко ти: ем ги храни луѓето во ресторанот и сите се благодарни, ем има и за нас, и тоа доволно.
-Но јас сакам да станам како дедо – запна Сергеј.
-И зошто? За да добиеш, кога ќе остариш, и ти како него мизерна пензија, па да се чудиш како да преживееш? – се стуши татко му.
Сергеј се натажи. Ја наведна главата и засрамен излезе од собата.
Тој не се разбираше најдобро со родителите, но никогаш не им противречеше. Затоа тие си мислеа дека немаат со него никакви проблеми, но, всушност, тој копнееше да се оттргне од нив.
Дојде крајот на полугодието и големиот летен распуст. Го испратија на село.
Нему летото му беше омиленото време од годината. Натоварен со десетина книги, отпатува радосен кон тихата провинција. Таму го очекуваа Виктор и Наташа – саканите дедо и баба.
Следните недели тој пополека ја заборави Москва. Потона во светот на книгите и во спомените на дедо си. А дедо му, иако стар човек според момчешките претстави на Сергеј, беше умен и благ старец, кој подготвено одговараше на сите прашања на будниот внук. Поради што, иако беше невообичаено, Сергеј го сакаше повеќе од татка си.
Тие разговараа за настанокот и за иднината на вселената, за космичките патешествија и откритија, за древните цивилизации, за скриената сила во човекот, за ресурсите на планетата, за екологијата. Штом Виктор ќе прозбореше, Сергеј како сит мачор се отпушташе до него и почнуваше „да патува“.
Долгите разговори, читањето книги и безгрижните дни со дедо му неосетно се изнижаа. Август се ближеше кон својот крај. Наташа ги беше испрала сите алишта на Сергеј, ги здипли и му ги спакува во големиот куфер. Остануваа броени дни до заминувањето. Приказната завршуваше. Претстоеше стварноста.
Кога дојде последниот ден од престојот на Сергеј, тој видливо се натажи. Наташа сети какви чувства му ја брануваат душата и реши вечерта подолго да го остави насамо со дедо му. И навистина имаше зошто. Оваа вечер не беше само последната од неговиот престој на село за оваа година, туку и онаа што најмногу ќе ја помни во животот.
Кога вечерата заврши и надвор се стемни, малиот и големиот маж се облекоа и седнаа во дворот за да си поразговараат под отворено небо. Ноќта беше безоблачна и Виктор почна да му објаснува на внукот како да распознава која ѕвезда е поблизу до земјата и која е подалеку, како и зошто биле измислени имињата на соѕвездијата и што значат. Од збор на збор, разговорот од научен, стана личен. Сергеј почна да го распрашува дедо си за она што му го определило светогледот. И така, од збор на збор, дојде до она важно прашање кое му промени сè:
– Дедо, а тебе од што најмногу ти е страв?
Виктор го погледна небаре прашањето беше непристојно. Направи згрозена гримаса и си ја поткасна долната усна:
– Да не зборуваме за тоа.
Но ова беше грешка од страна на Виктор зашто така му ја разгоре и без тоа распламтената љубопитност на Сергеј. И тој запна да го чуе одговорот.
Виктор почна бавно да си ги трие слепоочниците со средниот прст и со палецот.
– Што ќе ти е да знаеш? Не ме терај да зборувам за тоа, добро?
Но колку повеќе се противеше, толку повеќе Сергеј се амбицираше.
Така минаа неколку долги, напнати минути, во кои Сергеј неспокојно тупкаше со ногата по земјата и настојчиво го гледаше.
На крајот Виктор се предаде:
-Од пеколот! – рече неочекувано.
Двајцата имаа разговарано на какви ли не теми, но случајно или не, до овој момент темата за религијата не ја засегнуваа.
Сергеј се збрка.
-Ама, дедо… ти веруваш ли во Бога? – притеснето праша тој.
-Па… не – неуверливо рече Виктор.
Сергеј не разбираше што се случува.
-Како, тогаш, ти е страв од пеколот?! – тивко праша.
-Ете така – мигум одговори Виктор, – просто… најмногу ми е страв да не попаднам во пеколот! Тоа е!
Очите и устата на Сергеј му се отворија широко:
-Но… дедо, не знаеш ли дека тие нешта, за рајот и за пеколот, не се вистина, туку се измислени од луѓето?
-Не се измислени, момче мое. Пеколот е сосема реален.
Сергеј набрзина ги преброи во умот фактите што му беа познати и за кои имаше читано во книгите и во учебниците, а после и зборовите на дедо си и се најде на слепа уличка.
-Пеколот оди заедно со рајот – почна да расудува тој, – а рајот, пак, оди заедно со Бога… Што значи дека не може човек да верува во пеколот, а да не верува во Бога… Извини, дедо, но… не разбирам. Не дека се сомневам во твоите зборови, но тука има… несоодветност. Ти се молам објасни ми.
Виктор се поднамести, тешко воздивна и погледна кон него некако особено.
-Добро. Слушај ме сега внимателно, момче мое, зашто одвај би нашол сили да го повторам ова некогаш.
Сергеј ги прекаса усните и замре во некакво помешано чувство на страв и восхит.
-Беше одамна – почна Виктор, – поточно, во 80-тите години на минатиот век, ти уште не беше роден. Јас бев раководител на еден комплексен научен проект кој го плаќаше државата. Тоа беше најскапиот проект по летот на Гагарин. Времињата беа такви, од Политбирото бараа неизоставно да сме во сè пред Американците: во испраќањето човек во космосот, во вооружувањето, во добивањето дрвесина и природни богатства, и… макар што може да ти зазвучи глупаво, но да сме први и во пробивањето на најдлабоката дупка на планетата.
Се разбира, проектот немаше само идеолошки мотиви. Се претпоставуваше дека длабоко во недрата на земјата има течни благородни метали, злато и платина. Но тоа беа само претпоставки, за кои ќе разбереме подоцна. Целта поставена во почетокот беше да пробиеме до максимална длабочина.
За тоа во Централен Сибир беше изградена огромна база и инсталирана најмоќната сонда што може да си ја замислиш. Подготовката одзеде доста време и дел од екипата губеше трпение. Кога, на крајот, пробивањето почна, бевме навистина полни со ентузијазам. Помнам дека се напивме по тој повод. Сондата се вртеше бавно, но сигурно. Постепено стигна до шест илјади метри. За ова беа неопходни денови и недели. После достигнавме осум илјади, после девет, десет и така – до… дванаесет илјади метри! Она што се случи беше нечуено и невидено. Температурата на карпите беше висока, а триењето – колосално. Се чудевме како сондата продолжува да работи на таа длабочина. Тоа беше загатка за екипата. Се вртеше многу тешко и бавно и целата вибрираше. Додека во еден момент не стана јасно дека ако не ја сопреме, ќе се скрши.
Не смееше да силуваме и запревме. Сондата сè уште беше здрава, но не можеше да се длаби повеќе. Го прекинавме пробивањето. За жал, не откривме никакви течни благородни метали, но решивме да спуштиме микрофон во дупката, барем да го снимиме, ако е можно, звукот на движењето на плочите. Го спуштивме микрофонот и снимивме. И тогаш… – Виктор бавно позеде воздух, лицето му се вцрве, а на челото му блеснаа капки пот, – тогаш… чувме… ужасни звуци. Отпрвин помисливме дека се случила некаква грешка со техниката. Затоа прецизно ја нагодивме апаратурата одново и снимивме по вторпат. Немаше грешка. Ужасот беше реален! Јасно се слушаа човечки крици и јачкања. Тие така одекнаа во сите нас, што настана длабока тишина и никој не се осмелуваше да проговори прв. Така помина доста време. На крајот некој рече дека се тоа звуци од адот. Не помнам кој точно го рече тоа, но сосема имаше право. Овие стенкања, кои идеа од замелушувачката длабочина, беа навистина гласови на луѓе, на луѓе што страдаат. Тие се мешаа со нешто како чкрипење… но беа од многу, ми се чини недоброј луѓе што се мачат…
Од тој злокобен ден со мене почна да се случува нешто необјасниво… Понекогаш се будам ноќе и од една… неопислива слика… напикан сум заедно со други луѓе во нешто како вагон… внатре е непровиден мрак. Не можам никого да видам, но ги слушам и ги сеќавам… Мириса неподносливо… Од секаде ме притискаат и… ме гмечат… Не ми достига воздух… Отворам уста за да дишам, но не можам… Се задушувам, но… не умирам! Тоа… со збор не се опишува.
Што повеќе да ти кажам, момче мое… Да! Сигурно верувам во адот, и не просто да верувам, туку само кога ќе си помислам на тоа место, целиот се наежувам од ужас.
– А снимките? Каде се сега тие снимки, дедо?
– Очекував да ме прашаш за тоа. Судбината на снимките… Им ги предадовме на властите, надевајќи се дека ќе ги подложат на задлабочени истражувања и дека ќе научиме повеќе. Макар што, според мене, а и за другите сведоци на тој ужас немаше потреба од нови докази. За нас тоа несомнено беше какофонија од писоците на ужасно многу страдалници.
Претпоставувам дека комунистите ја затскриле некаде оригиналната снимка или ја уништиле. Зашто еден таков автентичен документ ако допреше до луѓето, ќе беше удар за нивната идеологија.
Меѓутоа, пред да ја предадеме снимката, јас тајно направив копија на една касета. За толку многу години сум ја слушнал само еднаш, и тоа за да се уверам дека е исправна. Ја прибрав на сигурно место и додека сум жив, не сакам никој да знае дека постои. За ова не знаат дури ни баба ти, ни татко ти и мајка ти. Така што… – мислам, нема потреба да го кажувам, но, сепак… ќе кажам – не треба ни никој да дознае! Се разбравме ли?
Сергеј молчеше. Се смрамори од тоа што го слушна.
– Не ми одговори дали се разбравме, – настојуваше Виктор.
– Да, дедо, така ќе биде – потврди тивко Сергеј и го погледна прашално. – Значи, ова е твојот најголем страв? Стравуваш да не попаднеш некој ден и ти среде оние луѓе, така ли?
– Токму така! А ти… не мисли на тоа, момче мое… Дури ни само од љубопитство. Не мисли на оние страшни гласови. Ми ветуваш ли?
– Ветувам… – одговори Сергеј и смутен го загриза нокотот на палецот.
Од збирката „Емигрант“ (2014)
Превод: Ирена Кепеска
