Кога човекот напредува преку молитвата и целосно се ослободува од стариот човек, тогаш стигнува до мерката на светителите и тоа чувство е многу силно. Тогаш човекот ги разликува духовите кои го опкружуваат. Затоа, Светиот Aпостол рекол: не верувајте на секој дух кој ви се приближува, туку разликувајте ги дали се од Бога, или врз основа на тоа духовно чувство кое го имаат духовно понапредните од нас. Затоа, гледате дека денес има мнозина кои доаѓаат, го држат Евангелието, сакаат да се наречат Христијани, учители, надворешно немаат ништо кое може да вознемирува, или барем да пробуди сомнеж, но тие луѓе се опседнати со духови спротивни на Божјиот Дух. Нив само светителите можат да ги осетат и затоа само светителите се критериум на Црквата. Затоа што само тие, добродетелни и очистени луѓе, кои ја придобиле благодатта на Светиот Дух во себе, може да разликува што се случува во секој човек и дали тој дух е од Бога или од демоните.
Во животот на светителите гледаме дека човекот доаѓа до оној степен дури да ги игнорира заповедите заради расудливост. Една едноставна заповед, на пример: не лажи! Но, ако ова го правиш нерасудливо, значи дека ќе направиш многу зли работи во својот живот. Кога ќе дојде некој да те праша: овој човекот пред малку, ме обвинуваше ли? Кажа ли нешто против мене? Нерасудливата искреност бара да му кажеш: да, тој те обвинуваше! Расудливоста пак, бара да му кажеш: не брате мој, не те обвинуваше. Напротив, зборуваше многу убави работи за тебе, те фалеше, тој човек те сака и насекаде зборува убави работи за тебе. Ова лага ли е? Ако судиме надворешно, лага е. Но, ако судиме со расудливост и на духовен начин, како што светителите правеле, тогаш ова е вистина, благослов и нешто неопходно, зашто вистината е сите да бидеме обединети во Божјата љубов. Има многу такви ситуации, каде луѓето ја искористиле расудливоста. Но исто така гледаме дека од една страна, недостатокот на расудливост, дури и во името на Хритос и на духовниот живот, создава огромни проблеми, а пак, расудливоста, која надворешно ги нарушува заповедите, прави големи добродетели.
Се сеќавам на еден пример во Грција, за една госпоѓа – добра, оцрковена, благочестива жена, со голема, но нерасудлива ревност, која ѝ создаваше проблеми во својот дом, бидејќи нејзиниот сопруг не можеше да ја следи на начинот на кој таа трчаше во духовните работи. Токму заради таа ревност и без да има близина со духовен човек, таа им се предаде на, како што сметаше таа, духовните дела и не седеше дома. Секаде каде што имаше беседа, бдение, Вечерна, Литургија, таа трчаше насекаде – тоа е добро, но таа не помисли дека мажот ѝ негодува, ропта и така му создава проблеми. После тоа, започна да го менува и својот надворешен изглед, да создава проблем со храната, односно сѐ да прави на брзина. Нејзините деца се спротивставија и во името на претпоставениот духовен живот за малку куќата ќе ја дигнеше во воздух. За среќа, Господ ја чуваше и таа сретна еден Старец од Света Гора, голем Старец, современ подвижник, кој кога ја виде ја искарал и ѝ рекол: Престани со сите тие работи! Погрижи се да стекнеш расудливост! Добро е да одиш секоја ноќ на бдение – во Грција, во Солун секоја вечер има не по едно, туку по две-три. Но, што се случува со твојот дом? Кој ти ги гледа сопругот и децата? Не можеш да ги запоставуваш. Тој ѝ кажал уште нешто што, во нашите уши ќе звучи многу смело. Сето ова Старецот го направил, за да може таа да се подвизува со расудливост и да не ги расипува другите. Секоја добродетел треба да се извршува свесно. Што значи ова? На пример, молчанието е добродетел и Отците кажуваат: најмногу возљуби го молчанието, тоа ќе ти помогне да влезеш во духовното пространство. Така е, молчанието е голем клуч кој отвора многу врати кон Божествената тајна. Може ли да си замислите, ако сопругот или сопругата го запазуваат молчанието што ли ќе се случи? Веднаш штом жената ќе тргне да каже нешто, ти да ѝ кажеш: Молчи! Не зборувај, бидејќи треба да ја имаме добродетелта на молчанието. Сум слушал во некои семејства: да не празнословиме. Но, ако не празнословиме со децата, со сопругата, со еден, со друг и така домот го дигаме во воздух. Да знаете дека тие кои доаѓаат тука, какви грешки и да прават и мене ме обвинуваат за нив, се разбира. Ми велат, отче, доаѓа кај вас и ве слуша. А јас не знам што прави дома.
Пример со друга добродетел. Христос рекол: не собирајте богатство на земјата! Добро, еден од двата сопружници одлучува да ја следи оваа добродетел, има неколку илјади евра во банка, ги заштедил за своите деца и оди да ги раздаде на сите. После ова, каков би бил исходот? И, го прашуваш:
- Зошто дете мое, ги раздаде парите?
- Па, Христос нели рекол не собирај богатство на земјата?
Да, навистина Христос така кажал. Но, дали ја имаш таа сила на верата да ги поднесеш последиците од својата постапка? Да, си направил едно добро дело, но последиците не можеш да ги поднесеш. Прво, не си сам дома. Доколку има взаемна согласност во целото семејство да се продаде сѐ и да живеете како птици небесни, да немате грижи и да се занимавате со молитва, да, навистина твојата постапка е добро дело. Така можете да бидете како Преподобните Андроник и Атанасија, кои се осветија на овој начин. Треба да имаш и сила да ги издржиш последиците од твоите дела без да ропташ, бидејќи добродетелта не е во тоа да направиш нешто, туку да ги понесеш сите последици. На пример, кога постиш, треба не само да не јадеш, туку треба да го поднесеш и бессилието, т.е. нозете да не те држат и сѐ останато. Не да постиш и да се оплакуваш дека не можеш да стоиш на нозе. Што сакаш да правиш кога не јадеш? Да јадеш и да имаш сили да трчаш? Кога човек не јаде, му се врти во главата, кога не спие, ништо не гледа, но треба да има сили за да продолжи напред, независно од последователноста на делата кои ги прави. Со други зборови, добродетелта на расудливоста е толку „многуфронтовска“, што опфаќа цел спектар на духовна борба, а истовремено е многу опасна. Зошто? Затоа што додека од една страна внимаваме да не паднеме во прекумерна строгост, од друга страна може да паднеме во големо отпуштање и некој да рече: добро, не оди во крајности! И мнозина тоа го велиме: ова кое го правиш е крајност!
Тргнуваме да го запреме тоа што го правиме затоа што е крајност. Затоа треба да имаме расудување, но ние расудуваме онака како што знаеме и на крајот се опуштаме. Од една крајност во друга. Треба да го најдеме средниот пат, тоа е вистинската расудливост. Средниот и царски пат, кој не те носи ниту во едната, ниту во другата крајност. Ова може да го постигне човек само ако искрено го разоткрие секој чекор од својата борба правилно и искрено пред расудливоста на други искусни духовни отци. Затоа, послушанието е неопходно. Затоа не може да го спознаеме духовниот живот со читање книги од светите Отци, да читаш и да живееш духовно, тоа е невозможно. Читај колку сакаш, слушај беседи, но не можеш да напредуваш ако не отидеш сам лично да застанеш пред духовниот лекар, да му го изложиш нему својот духовен пат и да ги примиш неговите мудри совети, односно патот на твојата борба. Се сеќавам дека Старец Пајсиј велеше: кога тргнав на почетокот, немав расудливост, не знаев и личев на детенце кое додека уште не му никнале забите тргнал да јаде тврда храна. Резултатот од тоа е раскрвавена уста. Со други зборови, аскезата е добра работа, делата се добро нешто, но сѐ уште не дошол часот за да се извршат.
За сѐ што е добро и полезно за душите наши…
За многу работи велиме дека се добри и полезни и многу пати слушаме да речат: Отче, пред сѐ здравје да имаме! Здравјето пред сѐ! Се сеќавам пак на зборовите на Старец Пајсиј, кој, кога еднаш разговаравме, рече: мене болеста ми донесе повеќе полза отколку здравјето! Кога без здрав, немав таква полза колку кога се разболев. Ние Му велиме на Бога: Боже мој, дај ни го она кое е добро и полезно за нашите души. И веднаш доаѓаат искушенија, болести, грижи и веднаш кажуваме, добро за ова ли се молев? Да, за тоа се молиме! Затоа што се молиме за доброто и полезното за нашите души. Некој сака да најде добра девојка и вели: сакам да најдам добра девојка и да се оженам. Наместо добра девојка наоѓа чуден човек, тиранин, ѕвер. Епа, каде се оние работи кои сме ги барале, за кои сме се молеле? Бог е помудар од нас и кога Го молиме за нешто, Тој знае што е тоа за кое Го молиме и што ни е потребно. Си паднал во рацете на тиранин? Да, тоа било неопходно. Така кажи си во себе: за да допушти Бог да паднам во рацете на тиранин и секој ден да ме тиранизира, значи дека тоа било неопходно за мене. Сега, како човекот ќе го восприми тоа? Тоа не е фатализам, туку најправилното третирање на верата, бидејќи сите други работи кои ги правиме, личат на личност која, додека некој ја држи цврсто за рака, наместо да најде начин да каже „не ме држи толку цврсто, ќе ми ја скршиш раката“ – тој го зема камшикот, го удира другиот со него или зема нож и го сече. После тоа, раните кои сме ги создале се многу полоши и поболни од претходната состојба, кога не сме биле виновни.
Но, сега малку како шега: се сеќавам, кога доаѓаа млади луѓе кај Старец Пајсиј и му велеа – Отче, помолете се да најдам некоја добра девојка за да се оженам. И Старецот им велеше: Добро бе деца, со лошите што ќе биде? Сите сакате добри девојки, со лошите што? Нив треба да ги осолиме и да ги ставиме во тавче како сардели? Да ги конзервираме? Некој треба да ги земе и лошите! Тој велеше, дека еден човек кој има добро расположение, за да не го онеправда духовно, Бог може да му даде лоша девојка, лош другар и тоа привидно, надворешно зло е големо добро, затоа што тоа што таа го јаде со своите недостатоци и злоба, го осветува и духовно му помага. Така доброто и полезното за нашите души може да е лошото и кривото и спротивното на посакуваното од нас.
Кажавме претходно дека често се молиме: Боже, дај ни здравје! Ако здравјето навистина ни донесува духовна полза, тогаш е добро и полезно, но ако наместо да ни даде духовна полза, духовно нѐ уништува и нѐ прави робови на гревот, тогаш треба да ја претпочитаме болеста. Да го погледнеме она кое го живееме секојдневно. Кажуваме – сакаме слобода! Слободата е добро, но таа е добро само кога се користи на добар начин. Ако не се користи духовно, тогаш таа е зло. Затоа што ќе премине во инструмент кој ќе нѐ уништи духовно. И парите се добро нешто, убаво е сите да сме богати, да имаме пари, да градиме храмови, социјални установи, манастири, да нема сиромашни луѓе. Но, парите се претвораат во зло и катастрофа ако не се користат за добра цел. Во една историја се раскажува за еден беден човек од Египет, каменокршач, кој бил исклучително милостив. Им давал засолниште на сите монаси од пустината, им прислужувал, им давал милостина и реално бил нивна потпора кога патувале кон Александрија. Еднаш еден добродетелен подвижник рекол: ако овој каменокршач Даниил со својата бедност направил толку добри дела, замисли ако беше богат, колку добри дела би направил! Затоа, такви луѓе треба да станат богати, за да помагаат на сите, бидејќи можностите на сиромавиот се ограничени. Тој почнал да Го моли Бога да го направи тој човек богат, за да прави уште поголеми добри дела. Тогаш Христос му се јавил во видение и му кажал:
- Настојуваш ли да стане богат?
- Да, затоа што е толку добар и ќе може да стане многу добар богат човек!
- Посведочуваш ли дека душата негова ќе прави добри дела и кога тој ќе стане богат?
- Се разбира, посведочувам. Откако ќе биде испитан.
Добро. По Божја промисла тој човек, додека и да копал, наоѓал злато и станал многу богат. Го собрал златото, отишол во Константинопол, си купил царски титули, станал владетел, но престанал да дава милостиња. По две-три години Старецот во молитва повторно Го видел Христос, Кој бил гневен и му рекол: Ајде, сега ти ќе одиш во адот. Ти гарантираше за неговата душа. Тој сфатил што станало. Тогаш старецот почнал да се грижи и да тагува за својата лекомисленост и отишол во Константинопол, каде се обидувал да се сретне со него, но тој не го примил. Никого не примал. Еден ден, додека подвижникот чекал да помине збогатениот каменокршач со својата свита, тој се обидувал да влезе во колоната и да му каже: јас сум твојот пустиник…, но веднаш штом го видел тој има наредил на својата свита да го претепаат. После тоа, старецот паднал во големи грижи, се оддал на молитва и веќе Го молел Бога за тој човек повторно да осиромаши. Бог допуштил и настанал граѓански бунт, имало заговор против него, го симнале од тронот и повторно се вратил во Александрија, повторно станувајќи сиромав. Таму тој почнал да им помага на монасите и да дава милостина од она малку кое го имал.
Со ова сакам да кажам дека не треба да судиме надворешно, затоа што сѐ што бараме од Бога, сите молби во нашите молитви се молби кои го засегаат нашиот духовен живот – исто како и материјалните кои го засегаат материјалниот живот. Светиот Апостол Јаков вели: се молите, но не го добивате тоа за кое се молите затоа што зло барате. Исто така, тој вели дека се молиме, но тоа за кое се молиме не се случува веднаш. Светиот Јован Златоуст го коментира настанот од Стариот Завет со Патријархот Исаак, кој бил бездетен и 20 години Го молел Бога дење и ноќе. Замислете го тој праведник – непорочен, патријарх од избраниот Божји народ, кој имал силна врска со Бога, бил бездетен и 20 години се молел на Бога со солзи, со огнена молитва и Бог му дал дури по 20 години. Светиот Јован Златоуст прашува: Но, зошто 20 години? Ако сакал да му даде, зошто не му дал уште првата години, туку требало да се мачи 20 години? Бидејќи плодот на трпеливата молитва од 20 години бил поголем од тоа да добие дете. Со други зборови, 20-годишна молитва со труд има поголема вредност за Бога од тоа да имаш едно-две деца, или тоа што го сакаш.
Го прашуваш другиот: Како си? Слава на Бога, сѐ е добро! Тоа, слава на Бога! е многу евтино. Знаете ли тоа, слава на Бога! – кога има сила? Кога велиме: слава на Бога, сѐ лошо поминува! Болен сум, слава на Бога! Слава на Бога, имам грижи! Слава на Бога, ништо не се случува како што треба, сѐ што барам, сѐ е наопаку. Баш тоа „Слава на Бога“ го кажувал Јов и се осветил.
Расудливоста нѐ тера да си ставаме духовни очила и да ги гледаме работите така како што нѐ подучува Светиот Дух, така што да бегаме од двете крајности – нерасудливата строгост и отпуштањето кои нѐ водат во пропаст. Исто така, таа ни помага да добиеме здрав разум, со кој одлучуваме за што треба да Го молиме Бога.
Избор и превод на текст: Ана Масларова
