Слово на Неговото Високопреподобие, Архимандрит Партениј, за Неделата на блудниот син, изговорено во манастирската трпезарија на 3/16 февруари 2020 лето Господово
Мили мои, како и секоја година во подготвителниот период за Светата Четириесетница, денес Црквата повторно ни ја претстави Параболата за блудниот син и за милосрдниот татко (Лука 15,11-32). Оваа чудесна приказна, искажана од Божествената уста на Спасителот Христос, е една навистина неисцрпна тема. Во нејзините едноставни зборови, впрочем, се крие огромна духовна длабочина. Во неа, имено, на еден едноставен наративен начин е претставена целата психолошка анатомија на човекот. Прикажан е, исто така и односот на човекот со Бога, како и на Бог со човекот. Па така, колку и да зборуваме за значењето и симболиката на оваа парабола, тие секогаш ќе останат недоречени. Во светоотечката литература и во проповедничкото наследство на Црквата, кога станува збор за оваа парабола, толкувачите посветуваат поголемо внимание на одредени сегменти од неа. Денес ние ќе се задржиме на оној дел каде што се вели: По неколку дена, помладиот син, кога собра сè, отиде во далечна земја и таму го потроши својот дел, живеејќи блудно. И откако потроши сè, настана голем глад во таа земја и тој се најде во мака.
Отиде во далечна земја. Да се запрашаме, која е таа туѓа, далечна земја? Таа е, всушност, состојбата на потполна богооставеност. Кога човек сосема ќе Го заборави и остави Бога, тогаш тој се доведува себеси во една состојба на оддалеченост од Божјата љубов и топлина и во неговата душа настапува ужасен духовен глад. Така што, далечната земја не подразбира некаква географска одредница или просторна оддалеченост од Бога. Бог е насекаде и сè исполнува. Туку, во духовна смисла, човек што се оддалечува од Бога, ги погазува Неговите заповеди, доброволно се подложува себеси на едно неподносливо страдање, на еден ненаситен внатрешен глад.
Човекот е создаден од љубов и за љубов. Да љуби и да биде љубен. Затоа, кога кај него ќе се појави недостиг на љубовта Божествена, неговата душа, сета негова внатрешност, со ништо и никако не може да се задоволи. Зашто човекот е психосоматско битие. Доколку живее само телесно, наситувајќи ги потребите на телото, без да обрне внимание на духовната исхрана, во него несомнено ќе се појави силен душевен глад, од кој, во продолжение, ќе настапи страшен немир и несреќа. Класичен пример за човек што Го заборавил Бога и ја запоставил сопствената душа. За да функционира, значи, човек нормално, неопходна му е Божествената храна, а таа е љубовта.
Земете ја, на пример, човечката љубов во вашето секојдневие. Колку ни е потребно и ова вообичаено човечко внимание! Кога понекогаш ќе почувствуваме дека не сме сакани од некого, или пак, ние некого не сакаме, тогаш душата како да ни се стега, чувствуваме немир, несигурност, страв. Затоа што ни недостасува љубовта, било во активна, било во пасивна смисла. Сетете се како во некој пријатен и топол разговор, ќе му кажеме на нашиот соговорник: „Доволни ми се твоите зборови! Ме стоплија, ме нахранија. Не ми треба ништо повеќе“. Гледате колку е неопходно човек да споделува љубов со својот ближен, со својот со-човек? – нешто што го прави радосен и задоволен. А зборуваме за човечката љубов. Колку ли тогаш повеќе на човека му е потребна Божјата љубов и Божјото присуство?! Е таму, во туѓата, далечна земја човекот е лишен од насушната потреба од љубовта Божја. Не затоа што Господ не му ја дава, туку затоа што самиот тој се откажал од неа. Во таа земја Божјото име воопшто не се ни спомнува. Човекот живее во духовна пустина, без присуството на Бога. Во една таква мрачна атмосфера на апостасија, тој ја губи и смислата на своето суштествување. Заборава од каде дошол, што прави, каде оди, која е целта на неговиот живот. Просто, живее дезориентирано, во безумство.
Во книгата Битиe од Светото Писмо се говори за севкупната благосостојба на првите луѓе во Рајот; за таа преубава заедница на човекот со Бога, во љубовта Негова. Кога, пак, човекот поради непослушанието и гревот го изгубил тоа Едемско блаженство, започнал да проектира некаков си свој, човечки рај на Земјата. Интересна е историјата со Адамовиот син Каин, кој по убиството на брата си Авел, во најголемата богооставеност, соѕидал град. Неговите потомци, пак, почнале да прават разни орудија, па дури и музички инструменти за веселба. Со еден збор, Каин и неговото потомство започнале да го градат она што денес ние го нарекуваме цивилизација – како замена за изгубеното блаженство, како еден вид утеха од недостигот на заедницата со Бога. Ја оставиле природната состојба на непрестајно заедничарење со Творецот и западнале во една неприродна состојба на оддалеченост од Божественото предназначение. Па така, започнале да ја создаваат човечката цивилизација, како замена за Рајот, или, поинаку кажано, како противпоставен рај.
А за разлика од нив, потомците на Сит, синот на Адам и Ева што Бог им го дал на местото од праведниот Авел, не го правеле тоа. Иако и тие биле надвор од Едем, сѐ уште го држеле живо сеќавањето за него, според раскажувањето на првосоздадените и во мислите постојано Го имале Бога, живееле за изгубениот рај, знаеле дека тоа е нивната вистинска татковина. Затоа и Библијата ги нарекува синови Божји, додека пак, потомците на Каин ги именува како синови човечки. Мешањето меѓу нив не било благословено, со цел да се запази неосквернето нивното сеќавање за Бога. Но, дошло време кога синовите Божји почнале да се мешаат со синовите човечки, со што постепено исчезнало сеќавањето за вистинскиот рај – сите луѓе се слеале во привидниот, проектиран рај на Земјата. Тоа неминовно довело до умножување на гревот меѓу луѓето и како последица на тоа, настанала катаклизмата во времето на праотецот Ное. Јадеа, пиеја, се женеа, се мажеа, сè до оној ден, кога Ное влезе во ковчегот и дојде потопот, па ги погуби сите (Лука 17,27).
Значењето на тоа историско собитие е јасно. Колку и да се труди човекот, колку и да се измачува да создаде рај на земјата, не може да успее. Не може, затоа што сака да создаде рај без Создателот на вистинскиот рај, без „Творецот на сѐ видливо и невидливо“. Живееме во епоха на релативно напредна цивилизација. Ова особено може да се каже за технолошката цивилизација, која доживува процут како никогаш досега. Но, и духовната цивилизација – велам духовна од човечки аспект, сето она што го подразбира умственото, интелектуално творештво на човекот: уметност, книжнина, философија – ни оставила значително наследство. Сето тоа постојано се обидува да ја отстрани барем малку завесата на несреќата, чемерот и очајанието и да даде некаков задоволителен метафизички одговор за смислата на овој свет.
Меѓутоа, целата човечка цивилизација, со сето свое творештво и наследство, ни приближно не може да го задоволи гладот во човекот. Сето она што ни се предлага како храна за таа внатрешна потреба и недостаток е само незначителна трошка во споредба со она што е вистинско духовно јастие. Во тоа привидно залажување на неговата есенцијална прегладнетост, човекот ја губи смислата, целта на својот живот. А таа е многу возвишена: спасението и обожувањето. Нашето првобитно предназначение е да бидеме богови по благодат.
Но, кога човек се залажува дека некако ја задоволува духовната глад, дека на некој начин го маскира тој внатрешен пустош, тогаш се наоѓа во голема опасност сосема да заборави на Бога. Нашата цивилизација, која рековме има за цел да симулира рај на Земјата, е особено моќна во тоа, со своите лажни задоволства да го сокрие големиот глад во душите на луѓето. Сѐ е устроено така, што човекот да заборави на Бога. Меѓутоа, колку и да се прикрива, колку и да се маскира, гладот не може да се сокрие. Станува како ѕвер што проголтува сѐ пред себе. Погледнете што се случува со современиот човек во ова општество на козумеризмот. Станува во сѐ ненаситен. Се обидува да ги задоволи своите страсти со сето она што го пласира нашето потрошувачко општество. Но, напразно. Колку повеќе се обидува да ги задоволи, толку погладен останува. Исто како што чувме денес од параболата. Помладиот син, откако потроши сè, настана голем глад во таа земја и тој се најде во мака … и страден беше да го наполни својот стомак макар и со рокчиња што ги јадеа свињите. Рокчиња или рогушки се еден вид на плодови, по форма слични на багремовиот плод, кои на почеток малку наблажнуваат, но отпосле оставаат една горчина во устата. Таква горчина, во преносна смисла, останува и кај човекот којшто се обидува да се нахрани само од материјалното, од храната и задоволствата на овој свет. Се обидува, но не може, затоа што накрај неговата душа повторно останува гладна. Ништо друго не може да ја засити душата човечка, освен Божјата благодат, присуството на Бога во неа. Во спротивно, човекот само си мисли дека се наситува, а во суштина се расфрла, уништува, се опустошува себеси и околината.
Во параболата има еден интересен детаљ, едно впечатливо совпаѓање. Имено, во таа далечна земја настанал голем глад токму откако синот потрошил сѐ, живеејќи блудно. Што е, најпрвин, тој имот со кој се расфрлал синот? Образот и подобието Божји, според кои сме создадени. Бог нѐ создал како икони Свои. Сега човекот го растура тој бесценет дар, се расфрла со нешто што не е негово, ја превртува благодатта Божја во нечистотија (сп. Јуда 1,4). Се однесува недомаќински со имотот кој не е негов, ами Божји. А кога човек ќе ја расфрли залудно благодатта Божја, тогаш, природно, во него настанува голем глад и тој од богообразен, станува ѕверообразен. Во Книгата на пророк Даниил од Стариот Завет пишува за едно видение што го имал пророкот, во кое тој видел четири ѕверови, од кои четвртиот се разликувал со тоа што бил страшен и ужасен и многу силен; имаше големи железни заби; тој јадеше и здробуваше, а остатоците ги газеше со нозете (Дан. 7,7). Со овие четири ѕверови старозаветниот пророк сакал да ги претстави четирите големи царства во Антиката, при што последниот, најстрашниот, го означува четвртото царство што ќе постои на земјата, различно од сите царства и што ќе ја голтне целата земја, ќе ја гази и ќе ја измачува (Дан. 7,23). Од библиската егзегеза станува јасно дека тука Даниил пророкувал за Римската Империја, која го освоила и прегазила сиот тогашен познат цивилизиран свет. Тоа се случило околу 400 години подоцна од пророштвото на големиот тајновидец. Но, она што сакам да го кажам и коешто ми падна в очи, е дека нашата современа цивилизација во многу нешта потсетува на тој ужасен ѕвер. Модерниот обезбожен и до крајност материјализиран човек наликува на едно такво диво животно. Немилосрдно трча да консумира сѐ што ќе види. Доколку не успее да консумира сѐ, тогаш тој се расфрла, уништува, гази сѐ под нозете. Видете само како несовесно се однесуваме со природата! За кратко време ја претворивме во недогледни гробишта. Истото се случува и со нашата цивилизација – таа сѐ повеќе наликува на една масовна гробница. Во што ли ја претвори цивилизираниот човек планетата на којашто живее?! Колку ненаситно, недомаќински се расфрла со сето она што Господ му го дава на користење! Најжално од сѐ, се расфрламе и го бесчестиме образот Божји со кој сме удостоени!
И покрај ваква мрачна слика на нашата реалност, сепак постои голема надеж. Што се случи накрај со помладиот син во параболата? Кога си дојде на себеси, се покаја и се реши да се врати кај татка си, како еден од неговите наемници, сметајќи се недостоен веќе да се нарече негов син. И кога беше уште далеку, го виде неговиот татко и се сожали на него, па потрча, го прегрна и го целива. Татко му го виде кога беше уште далеку. Така Бог постојано нѐ гледа сите нас и само чека да посакаме да се вратиме при Него, за Он веднаш да потрча по нас, да нѐ прегрне и да нѐ целива. И откако го направи тоа, го прими назад во домот, го облече во најубава облека, му стави на раката прстен, му приреди раскошна гозба. Колку е трогателна љубовта Божја! Да знаете, со таква татковска љубов Он нѐ чека сите нас да си дојдеме на себеси, за да нѐ прибере на Неговата царска трпеза.
Во преносна смисла, секој од нас со сигурност може да се препознае себеси во блудниот син, и тоа во првиот дел од приказната, кога тој се наоѓал во далечната земја. Но, да го подражаваме, мили мои и неговото доаѓање на себеси, неговото искрено покајание и враќање во татковиот дом. Токму од такви покајани блудни синови, Господ ја изградил христијанската цивилизација, чијашто ориентација е насочена единствено кон вечниот живот и кон Царството Небесно. Во Евангелието, Господ Христос на учениците им вели: вие не сте од светот, туку Јас ве избрав од светот (Јован 15,19). Следствено, Христијанинот треба да сведочи за оној свет кој е со Бога, т.е. за Божјото Царство. Да, живееме во светот, но не сме од него. Живееме тука, но нашите мисли да бидат вперени кон Бога, да Го љубиме Него, да се храниме со духовната храна што Он ни ја дава, и од ништо друго нема да нѐ лиши. Кој ја бара првенствено духовната храна, нема да биде лишен ни од материјалната. Сетете се само на чудото што Господ го направил на пусто место, кога со пет леба и две риби наситил повеќе од пет илјади души. Зарем Оној Кој ја храни и одржува целата вселена, не ќе може да ги нахрани Своите синови, луѓето? И немојте да мислите дека вистинската храна што го задоволува внатрешниот глад може да се најде во нешто друго освен во Бога. Кога Христос беше искушуван од ѓаволот во пустината, му одговори: Напишано е: „не само од леб ќе живее човекот, туку и од секој збор што излегува од устата на Бога“. И на друго место: Послушајте Ме внимателно и ќе јадете што е добро, и душата ваша ќе се наслади со сочни јадења – вели Он преку Пророкот Исаија (Иса. 55,2). Па така, доколку човекот е со Бога, ќе живее во секаква благосостојба. Зашто ќе знае како да го ползува сето она што Бог му го дал на располагање.
Да внимаваме, мили мои, што правиме. Браќа мои монаси, да се пазиме од „цивилизацијата“ на овој свет. Да внимаваме што земаме од неа, за да не би Го замениле Христа со нешто минливо и безвредно. Да се разбудиме и да си дојдеме на себеси, како помладиот син кога си дошол на себе и се вратил при татка си. Се вратил онаму каде што има храна во изобилие, каде што е заклано угоеното теле. А кое е тоа заклано теле? Синот Божји, Кој се даде Себеси на заколение за спасение на родот човечки. Он прв пристапи кон изгладнетото човештво, го прегрна и го воведе во Својот Дом, Црквата Негова, каде му постави и духовна трпеза – Светата Литургија, со Божествената храна – Неговото чесно тело и пречистата крв. Самиот Он за Себе посведочи: Јас сум лебот на животот; кој доаѓа кај Мене, нема да огладни и кој верува во Мене, нема никогаш да ожедни (Јован 6,35).
Да си дојдеме на себе, мили мои, и да побегнеме од далечната земја каде што има само страшен глад, тага, мака и несреќа и да поитаме во домот на нашиот Татко Небесен, каде има живот во изобилие! Амин.
