Слово на Неговото Преосвештенство Епископ Антаниски г. Партениј, изговорено во Неделата на блудниот син, на Светата Литургија, на 3/16 февруари 2025 лето Спасителово
Ваше Високопреосвештенство, драг владико г. Марко,
Високопреподобни и сечесни отци,
Возљубени браќа и сестри,
Веќе навлегуваме во втората подготвителна недела пред Светиот и Велик Пост. Неделата што измина нè воведе во духот на искреното и вистинско покајание преку параболата за митарот и фарисејот, а денеска, на почетокот од оваа нова седмица, ни се открива една од најдлабоките Христови параболи – параболата за блудниот син и за милостивиот Татко. Ова е расказ што нè поттикнува на размислување за односот на човекот кон Бога, за неговото отуѓување и враќање, за бескрајната љубов на Отецот небесен и за милоста што Он ја пројавува кон секого од нас.
Некои од светите отци велат дека и кога би исчезнало целото Свето Писмо, оваа една парабола би била доволна за да ја востанови целата библиска порака. Зошто? Затоа што во неа се содржи целата историја на човештвото – од Адама до денешен ден. Во неа, на еден крајно едноставен, но истовремено и толку длабок и мистичен начин се опишани падот и враќањето на човекот, далечината во која може тој да западне, но и Татковиот дом во кој секогаш може да се врати.
Во параболата слушаме за двата сина на милостивиот Татко. Едниот е постар, другиот помлад. Патристичката литература ни укажува дека постариот син е човекот кој верува во Бога, кој живее во заедница со Него, останува во Неговиот дом, не ја напушта верата. Оти, човекот е сотворен со природно чувство за Бога, со внатрешно сетило за верата и за Божјото присуство. Од друга страна, помладиот син е човекот што Го напушта Бога; оставањето и неверувањето во Бог е нешто што уследило подоцна, не е вродено во човечката природа. Тој, значи, го зема наследството, она што му е дадено како дар – и животот, и благодатта, и сите дарови што Господ му ги дал – и решава да замине. Ова „заминување“ не е само физичко, туку пред сè духовно.
Секој од нас може да го препознае моментот на „заминување“ во својот живот. Тоа се оние моменти кога забораваме дека нашиот живот е дар, дека сè што имаме е од Бога, и мислиме дека можеме сами, независни од Него.
Во параболата добриот родител не се спротивставува на одлуката на синот. Не го укорува, не му поставува услови, не му приговара дека местото каде што наумил да оди е лошо за него, туку му дава сè што бара. Ова ни покажува колку Бог ја почитува човековата слобода. Он не нè принудува да останеме со Него, а истовремено не престанува да нè љуби, дури и кога се оддалечуваме. Синот заминува во „далечна земја“. Што претставува таа далечна земја? Тоа не е географска оддалеченост, туку духовно отуѓување. Тоа е моментот кога човекот го остава својот грижлив Татко и Творец и мисли дека може сам да управува со својот живот, со „своето“ наследство, со својата слобода. Меѓутоа, што се случува? Синот го троши сиот свој имот, живеејќи блудно. Потоа настапува глад во таа земја. Глад, не толку физички, колку духовен. Човекот без Бога неизбежно ќе дојде до точка на духовно ништожество. И блудниот син се спогодува со господарот на таа земја – ѓаволот, да му ги пасе свињите и притоа да не може да се нахрани дури ни со храната за свињите. Во еврејската култура, да се пасат свињи било најголемото понижување. Свињата била сметана за нечисто животно според Законот, и нема поголема слика за духовен пад и понижение од тоа човек да биде принуден да јаде заедно со свињите. Овде свињите ги претставуваат човечките страсти, на кои им нема наситка доколку човек потполно им се оддаде.
Но во тој момент се случува чудо – синот си доаѓа на себе. Како? Повторно преку наследството од неговиот Татко, во кое меѓу многуте дарови била и совеста, чувството за припадност кон Седржителот. Во него се појавува искрата на покајанието, а со тоа и желбата да се јави кај својот Татко, таму каде што сè има во изобилие. Но сега се смета веќе недостоен да се нарече син и затоа помислува да се врати како слуга. Оти, си вели, во татковиот дом дури и слугите имаат повеќе одошто јас овде. Човекот што отпаднал од Бога често мисли дека не може повторно да биде Негов син, дека е недостоен, дека може само како слуга да се врати. Со покајание, значи, и со желба тој се упатува кон својот Отец. И овде настапува најтоплиот и најтрогателниот момент во целата парабола: Таткото прв потрчува кон својот син штом ја здогледува во него искрата на покајанието оддалеку. Кога синот се приближува, Таткото не чека тој да дојде до прагот, туку самиот трча да го прегрне!
Ова е момент на силно откровение: Бог не чека пасивно ние да се вратиме, туку Он прв излегува во пресрет. Првата прегратка не е од синот кон Таткото, туку од Таткото кон синот. Тоа е љубов што не поставува услови. Љубов што не прашува: каде беше, што правеше, зошто замина. Љубов што само сака да го врати синот дома, на безбедно, на топло, во изобилие.
Синот покајнички исповеда: „Татко, згрешив против небото и пред тебе, и не сум веќе достоен да се наречам твој син!“ А таткото им рече на слугите свои: „Изнесете најубава промена и облечете го, и дајте му прстен на раката негова и обувки на нозете; па доведете едно згоено теле и заколете го; да јадеме и да се веселиме“ (Лука 15,21-23). Отецот не само што не го прекорува синот, туку веднаш му враќа сè што изгубил: најубавата облека – знак на обновеното достоинство; прстен на раката – симбол на царското наследство, на повторно враќање во семејството. Ова е токму она што се случува во нашата Црква. Крштението е новата облека што ја добиваме – белата одежда на духовното раѓање и обновување. Прстенот е печат од дарот на Светиот Дух.
Параболата за блудниот син ни открива еден од најдлабоките аспекти на животот во Црквата – Светата Литургија како трпеза на љубовта, радоста и простувањето. Имено, чувме дека кога се врати блудниот син, Таткото заповеда да се заколе угоениот јунец. Но зошто? Дали само за да се направи веселба? Не, возљубени. Овде има еден многу подлабок, есенцијален момент. Тоа е слика на најголемата жртва што Бог ја направи за нас – Христовата жртва на Крстот. Во Стариот Завет, угоеното теле се принесувало како најголема жртва за простување на гревовите. Но во Новиот Завет, тоа е Самиот Христос, Словото Божјо, Оној Кој дојде да го земе гревот на светот врз Себе. Затоа, ова не е само историска приказна за еден блуден син. Ова е слика на целата Литургија. На секоја Литургија, ние, кои сме заминале во „далечна земја“ на своите гревови, повторно сме повикани на гозбата на љубовта. Евхаристијата не е само обред. Таа не е само „нешто што се прави во недела“. Таа е гозбата на Отецот, Кој го слави нашето враќање, нашето оживување. Кога пристапуваме кон Светата Причест, тоа не е обично јадење. Тоа не е симболика. Тоа е самата суштина, самата љубов Божја, Самиот Христос, Кој ни се дава Себеси, како залог за вечниот живот.
Светата Црква ја поставила оваа парабола токму сега, две недели пред почетокот на Светиот и Велик пост, бидејќи таа е огледало на нашата духовна реалност. Таа ни покажува кои сме, каде сме, зошто живееме и каде треба да се вратиме. Во неа гледаме дека Таткото никогаш не го присилува синот да остане со Него. Напротив, кога блудниот син посакува да си замине, сè му е дадено. Бог ја почитува слободата на човекот повеќе од сè. Нашиот Бог не нè заробува, не нè присилува. Он не е диктатор што владее со страв. Он е љубов, а љубовта секогаш подразбира слобода. Човекот, пак, без Бога не е слободен. Блудниот син, мислејќи дека станува „слободен“ далеку од својот Отец, завршува како најнизок роб: роб на своите страсти, роб на гладта, роб на светот што го измамил со својот лажен сјај – најпосле, роб на ѓаволот. Затоа велиме дека оваа парабола во почетокот е трагедија на човекот што Го напушта Бога. Но на крајот – триумф од враќањето при Бога. Свети Јован Златоуст вели дека човечки е да се падне, но човечки е и да се стане. Покајанието не е само едно чувство. Тоа не е само емоционална возбуда. Покајанието е постојано враќање на човекот во неговата вистинска природа, во неговата слобода во Бога.
Кога човек не сака да бори и останува во падот, се оддава на страстите и непријателот на човечкото спасение – ѓаволот, содејствува против него, соработува преку страстите во него и му ја одзема слободата, поробувајќи го страшно. Затоа и Свети Апостол Павле во своето денешно четиво вели: „Сè ми е дозволено!“ Но не е сè полезно; „сè ми е дозволено! Но ништо не сакам да завладее над мене (1. Кор. 6,12). Во светот многу работи ни изгледаат привлечни, достапни, дозволени. Но не сè е добро и полезно за нашата духовна благосостојба. Затоа и постои постот. Не како казна, не како ограничување, туку како враќање кон нашата слобода. Оти човекот е создаден со господственост, со благослов да господари над своите страсти, а не тие да господарат над него.
Затоа, браќа и сестри, да внимаваме да не го изгубиме достоинството што Бог ни го дал. Нашата цел не е само да живееме „добро“ или „морално“. Нашата цел е обожението, да станеме луѓе на Воскресението, луѓе исполнети со Божјата светлина. А за тоа ни е потребна будност, молитва, смирение и постојано покајание. Да не се плашиме од крепката рака Господова. Гледаме дека во параболата Таткото не го укорува синот, не го осудува, не му вели: „Кога ти велев да не го правиш тоа и тоа…“ Он само го прегрнува. Истата прегратка ја имаме тука и денес, во Црквата, на Светата Литургија, во Светата Причест. Кога присуствуваме на Божествената Евхаристија, ние не сме само поединци што се молат. Ние се враќаме дома. Го примаме Христа во себе. Се соединуваме со Него и се соединуваме и еден со друг во вечен живот. Затоа, секогаш да го чуваме покајничкото настроение и тоа ќе нè држи во една постојана будност, во стражарење над себеси и во слобода во Бога.
Денеска нашите срца се исполнети со духовна радост, затоа што имавме чест и благослов да сослужуваме со Високопреосвештениот Митрополит Германско-берлински, дедо владика Марко. За неговата ревност и духовна длабочина сме слушале многу и еве, денеска Господ ни подари можност лично да го запознаеме, да ја почувствуваме неговата смирена љубов, неговото монашко достоинство. Неговото присуство меѓу нас не е само една обична посета – туку сведоштво за соборноста на Црквата, сведоштво за тоа дека Христовата љубов ги соединува сите народи, јазици и култури во една заедница на спасението. Патот на владиката Марко во Црквата е доста инспиративен – тој е Германец по род, и навистина радува неговата ревност за Православието. Ова ни покажува дека Црквата не е врзана за ниедна етничка припадност, за ниедна земја или јазик – таа е за сите. Во неа не се гледа кој од каде доаѓа, туку кој како живее во Христа. Митрополитот Марко е сведоштво за оваа вистина. Еве, и еден од нашите браќа, отец Јоаким, своевремено беше послушник во неговиот манастир во Минхен. Ова духовно поврзување е уште едно сведоштво за тоа дека Црквата е едно живо Тело, каде што сите нејзини членови, иако живеат на различни места, се соединети во истиот Дух и во истата вистина.
Почитуван владико, од срце Ви благодариме што денеска избравте да бидете со нас.
А сега, продолжуваме со таинството на Божествената Литургија.
Нека ви е за многу години на сите!
