Слово на Неговото Преосвештенство Епископ Антаниски г. Партениј, изговорено на Умилителната вечерна на проштавањето, во навечерието на Светата и Велика Четириесетница, на 2 март 2025 лето Господово
Мили мои богољупци и богобаратели,
Драги монаси и монахињи,
Возљубени браќа, сестри и чеда,
Денес, преку своето богослужение, преку прекрасните песнопенија што ни ги предлага, Светата Црква нè повикува да си спомнеме на еден трагичен и суштински судбоносен настан за историјата на човештвото. Тоа е падот на човекот, отпаѓањето од Бога, изгонувањето од Едемската градина. Тој настан не е само минато, туку и наша реалност, нешто што постојано го живееме, бидејќи сите ние ги сносиме последиците од гревопадот.
Едем, таа рајска градина на заедничарење со Бога лице в лице, не беше далечна, не беше недостапна за човекот. Беше овде, на Земјата, исполнета со Божјата благодат, осветлена од присуството на Оној Кој го сотвори човекот, Кој му подари живот не за да пропадне, туку за да живее вечно во љубов и радост со Него. И сепак, човекот, создаден со слободна волја, направи избор што го оддели од Бог. Му беше дадена само една заповед, и тоа заповед за привремен пост – да не вкусува од Дрвото на познанието на доброто и злото. И токму таа една единствена заповед, човекот безобѕирно ја прекрши. Но, што значеше тој избор? Тој не беше само прекршување на некое правило, не беше само обична непослушност. Тој беше прекин на љубовта, откажување од животот што доаѓа од Бога. Падот на прародителите Адам и Ева не беше само нивен личен пад, туку пад на целото човештво, раскинување на единството и хармонијата меѓу човекот и неговиот Создател. Последицата на овој пад не беше само изгонување од Рајот, туку и нешто многу потрагично – влегувањето на смртта во светот.
Свештената историја ни сведочи дека Адам целиот свој живот го поминал со мислата на Едем. Плачел, тажел, се сеќавал на изгубената близина со Бога. „Седна тогаш Адам и пред сладоста на Рајот плачеше, со раце лицето си го биеше и велеше: Милостив, мене паднатиот помилувај ме“ (Икос во Сиропусната недела). Било веќе предоцна. Последиците биле неизбежни – светот што го оставил зад себе веќе не бил ист. Неговите деца, неговите потомци, ја наследиле истата таа оддалеченост од Бога. И веќе во првото поколение на човештвото, видовме како гревот донесе поделба, омраза, дури и братоубиство. Каин ја подигна својата рака врз братот свој Авел, и така гревот, што започна со едно непослушание, се претвори во смртоносна бездна што го проголта светот.
Така значи, човештвото, поради својата оддалеченост од Бога, поради своето отпадништво, стана сведок на една секосмичка трагедија. Овој свет, кој беше место на светлина, љубов и радост, стана место на болка, немир и смрт. И не е тоа нешто што ѝ припаѓа само на далечната историја, нешто што се случи некогаш, некаде, во почетокот на времето. Тоа е нешто што постојано се случува во нас и околу нас. Затоа Црквата, во овие богослуженија пред Светиот и Велик Пост, нè потсетува на таа тажна реалност, на хаосот што настанува секогаш кога човекот ќе се оддалечи од Бога. Тој хаос го чувствуваме најнапред во сопствените души – чувството на празнина, на немир, на изгубеност. Потоа, тој хаос се прелева и околу нас, во нашите семејства, во општеството, во државата, во целиот свет. И тоа е неизбежно. Како што Адам, изгубен и осамен, стоеше пред затворените порти на Рајот, така и секој човек, секогаш кога ќе се оддалечи од Бога, станува странец дури и на самиот себе.
Оваа недела што ја нарекуваме Недела на изгонувањето на Адам од Рајот, е всушност вовед во Великиот пост; таа е почетокот на нашето враќање. Ние не ја живееме само трагедијата на Адам, туку и надежта во Новиот Адам – Христос. Токму тука, во оваа темнина, се открива најголемата тајна на Божјата љубов. Господ, нашиот Создател, нашиот Отец небесен, не можеше да ја поднесе човечката осаменост. Он, Кој го создаде човекот од љубов и за љубов, не можеше да гледа како Неговото омилено создание пропаѓа во бездната на своето отпадништво. Бог, Кој не може да биде рамнодушен пред страдањето на Своите чеда, реши Самиот да ни пристапи, не како строг и неумолив судија, туку како Татко, како Оној Кој ја дели нашата болка, Кој ја прима врз Себе тежината на нашиот грев. Затоа Словото Божјо дојде на Земјата. Не како моќен земски владетел, не како жесток судија, туку како слуга, како Оној Кој страда за нас. Он тагуваше над човечката богооставеност, Он плачеше пред гробот на Лазар, пред смртта човекова, Он сецело ја почувствува болката на нашиот пад. И затоа, направи нешто што умот не може да го разбере: се предаде Себеси во смрт, за преку таа смрт да ја разруши смртта. И што направи со тоа? Го отвори повторно патот на човекот кон Бога. Го врати она што Адам го изгуби – заедништвото со Бога, единството, вечниот живот. Денес, преку Христос, ние не стоиме повеќе пред затворените порти на Рајот. Денес, преку Светата Литургија, преку Телото и Крвта Христови, преку Неговите несоздадени Божествени енергии, ние сме повикани не само одново да Го спознаеме Бога, туку и да се соединиме со Него, да се обожиме, да ја направиме својата душа жива. Оваа тајна на љубовта Божја не завршува тука. Како што Христос воскресна, така и ние, така и секоја човечка душа, секое тело, секој што живеел и што ќе живее во тело, еден ден ќе биде повикан заедно со својата преобразена плот во вечен живот. Оној Кој го создаде светот од љубов, нема да дозволи смртта да го има последениот збор. Оној Кој влезе во нашата болка, ќе ја преобрази истата во радост.
Во денешното богослужение слушнавме еден длабок, возвишен повик: Барајте Го Бога и ќе живее душата ваша. Овој стих од великиот вечерен прокимен ја носи суштината на човековото битисување. Човекот без Бога може само да фигурира, биолошки да живее, но не и да живее во вистинската, онтолошка смисла на зборот. Вистинскиот живот се наоѓа во Христа, во општењето со Него, во љубовта и во трагањето по Неговото присуство.
Ако добро размислиме, што е овој живот, ако не едно патување? Не обично, бесцелно патување, туку устрем кон целта, кон вечноста. И како што секое патување има свои тешкотии, опасности, сопки и заблуди, така и патот кон Божјото Царство е трновит, исполнет со многубројни искушенија. Ние, кои ги носиме последиците од гревопадот, често ја злоупотребуваме слободата што ни е дадена, ги насочуваме погрешно природните сили што ни се вградени, и наместо да стануваме подобни на Бога, ние се оддалечуваме од Него, па дури и понекогаш се претвораме во стравотни суштества целосно спротивни на Неговата волја. Човекот кој ја изгубил врската со Бога, лесно може да се претвори во нешто што ниту самиот не го препознава, во личност опседната од себичност, завист, злоба. Ете зошто Црквата нè повикува, особено во овој свет, велик и спасоносен пост, да се подготвиме за најголемиот празник, за Воскресението Христово, не само со воздржување од храна, туку, пред сè, со очистување на срцето, со ослободување од она што нè врзува за минливиот свет. Да се ослободиме од сето она што нè прави робови на оваа земна минливост и пропадливост, за да можеме вистински да се свртиме кон Небесното Царство.
Но, како? Како да се ориентираме кон Него? Еве, Христос во Евангелието јасно ни кажува: Кој љуби татко или мајка повеќе од Мене, не е достоен за Мене; и кој љуби син или ќерка повеќе од Мене, не е достоен за Мене; и кој не го земе крстот свој и не оди по Мене, не е достоен за Мене (Матеј 10,37-38). Зарем Бог бара од нас да ги заборавиме или занемариме своите ближни? Зарем Христос, Оној Кој ни ја откри љубовта како основа на сè, бара од нас да ги сакаме помалку своите родители, своите деца, своите браќа и сестри? Секако дека не! Бог не е љубоморен ниту егоистичен. Он само ни ја покажува правилната хиерархија на љубовта. Он ни открива дека ако не Го љубиме Него над сè, Кој е извор и дародавец на љубовта, тогаш нема да знаеме ниту правилно да ги љубиме другите. Оти, ако човек не ја познае Божјата љубов, ако не го поврзе своето срце со Оној Кој е самиот Извор на љубовта, тогаш и неговата човечка љубов лесно ќе се искриви, ќе стане себична, посесивна, задушлива. Знаеме дека родителската љубов е највозвишената во овој свет. Меѓутоа, колку пати гледаме дека токму родителите, најчесто несвесно, стануваат причина за страдањето на своите деца? Колку пати гледаме дека љубовта, која треба да дава слобода, станува окови коишто ги задушуваат нивните души? Истото важи и за сите други човечки односи. Само љубовта што е вкоренета во Бога е вистинска љубов. Сè што е надвор од Него е само сенка, копија, нешто што со време се искривува и исчезнува. Затоа Црквата нè повикува сега, во предвечерието на Великата Четириесетница, да си го поставиме ова прашање: „Кон каде влече моето срце? Каде се наоѓа неговата мисла? Кому и на што сум навистина оддаден и кон што приврзан?“ Ако моето срце не е свртено кон Бога, ако не Го љубам Него пред сè и над сѐ, тогаш нема да знам вистински да ги љубам ниту оние кои ми се најблиски. Но ако Го ставам Него во центарот на својот живот, тогаш љубовта кон моето семејство, кон пријателите, кон ближните, ќе биде здрава, чиста, правилна, вистинска.
Значи, постот, возљубени, ова прекрасно и спасоносно време, нè подготвува, ни ја покажува целта: Царството Небесно. Тој ни открива дека нашиот живот, нашето постоење, не е бесцелно лутање, не е приврзаност кон овој свет што минува, туку е патување кон највозвишената средба, средбата со Бога. Зашто сите ние, длабоко во своите срца, копнееме токму по тоа: да Го видиме Бога, да бидеме со Него, да се соединиме со Него. Во сите нас, длабоко во нашето внатрешно битие постои таинствена реминисценција на Едемската Градина. Затоа и целиот наш живот можеме да го согледаме како еден Велики пост – едно враќање од падот, подготвување за конечната средба со Воскреснатиот Христос, со нашиот Воскресител и Спасител. Таа средба не е нешто далечно, некоја апстрактна идеја. Не! Таа започнува тука и сега, во овој живот. Ако Великиот Пост секоја година завршува со Воскресението Христово, тогаш тој самиот ни ја покажува сликата на човечкиот живот – од падот во грев, преку покајанието и борбата, до конечната победа и ликување во Христа.
Но ние сме слаби, паѓаме, срцата ни оладуваат, умот ни се помрачува. И затоа ни е даден секоја година овој свет и благословен период на воздржание. Тој нè повикува повторно да се исправиме, да се сетиме на целта на нашиот живот, да го ослободиме срцето од тежината на страстите, да се подготвиме за нова средба со Бога. Во Црквата имаме и други пости – Божикниот, Апостолскиот, Богородичниот. Но Светата Четириесетница е поинаква. Таа е самата срж на покајанието, самиот пат кон Христовото Воскресение. И затоа богослужбите во неа се посебни, сосема различни од другите пости и се тесно поврзани со самиот пост. Во неа Црквата нѐ повикува на коренита преобразба, на сецело покајание, на усрдна подготовка за да го видиме и доживееме Воскресението.
Секој наш чекор кон Бога, секој наш напор да живееме според Неговата волја е обележан со искушенија, со замки што нè оддалечуваат од целта. Светот, со сета своја измамлива, но силна привлечност, со своите сенки на лажна светлина, постојано нè искушува да заборавиме зошто сме создадени. А ние сме создадени за соединување со Бога, за да бидеме едно со Него, а преку Него – едно и со другите, во љубов и вистина. Затоа ние сме Црква, еклисија, т. е. собор на верните, единство на оние кои се обединуваат во Телото Христово. Следствено, возљубени, не можеме да Го љубиме Бога, а да не го љубиме ближниот. Не можеме да Му принесеме дар на Бога во овој спасоносен пост, ако претходно не се измириме едни со други. Затоа овој свет пост започнува со вечерната на проштавањето. Денеска во светите храмови го чувме Христовиот збор: Ако им ги простите на луѓето гревовите нивни и вам ќе ви ги прости вашиот Отец небесен. Ако, пак, не им ги простите гревовите на луѓето и вашиот Отец нема да ви ги прости вашите (Матеј 6,14-15). Овие зборови не означуваат дека Бог е одмаздољубив, дека чека да нè осуди според тоа како се однесуваме. Не, Он е бескрајна љубов. Но Он нè познава и не сака да нѐ остави на нашите сопствени мерила кои најчесто се суровост. Он знае дека ние, во својата оддалеченост од Него, сме склони кон осудување, кон немилост, кон држење на гневот во срцето. Он гледа колку тешко ни е да побараме прошка, и уште потешко да дариме прошка. И затоа ни поставува јасно правило: ако сакаме прошка од Бога, треба прво да му опростиме на ближниот. Има една вистина што често ја забораваме: не можеме да бидеме Црква Христова, ако во нас нема љубов и проштавање. Христос е Татко на сите нас. Он се жалости кога гледа дека не се љубиме, дека се разидуваме, дека се затвораме во своите гордости и осуди. Затоа, пред да влеземе во благословеното време на постот, пред да потрчаме кон целта на Воскресението, Бог сака едно нешто од нас – да се измириме. Да се измириме со оние со кои сме се скарале, но уште повеќе – со оние со кои навистина ни е тешко да се измириме. Зашто вистинското простување не е формалност, не е само кажување на зборовите „прости ми“, туку е преобразување на срцето, отворање простор во него за другиот.
Голем е оној кој прв пристапува, дури и кога не е виновен, оној кој прв подава рака и бара прошка и мир. Тој станува сличен на Христос, Кој прв ни пристапи, иако Он со ништо и никому не згреши, Кој прв ги рашири рацете за да нè прими во својата љубов. Навистина, говори Апостолот Павле, тешко би можел некој да умре за праведник, а за добар, можеби, некој и би се решил да умре. Но Бог ја докажа љубовта Своја кон нас, со тоа што Христос умре за нас, уште додека бевме грешни (Рим. 5,7-8).
Возљубени, живееме во свет во кој се случуваат нешта што некогаш беа незамисливи. Гревот станува правило, а добродетелта исклучок. Луѓето се дезориентирани, прилепени кон минливото, кон прелесноста на технологијата, кон гревовното што е насекаде раширено и лесно достапно. Во време како ова, потребно е повеќе од кога било – покајание. Затоа да го прегрнеме ова време на исклучителна Божја благодат. Да го прегрнеме постот, како што блудниот син во параболата го прегрна таткото свој кога се врати кај него. Да ги прегрнеме нашите ближни, да бидеме светлина во светот мракобесен, да станеме живи сведоци на љубовта Божја.
Нека ни е благословена Светата и Велика Четириесетница! И нека сите заедно, силни во верата и духовно просветлени, го дочекаме сесветлото и славно Воскресение Христово! Амин!
