Сакам да поставам две прашања: Зошто човекот верник се моли и достапна ли е молитвата за оној кој сè уште не поверувал?
Најнапред, можеби, треба да кажеме што е молитвата. Молитвата е вик на душата, молитвата е словото што се истргнува од срцето. На верникот да му се постави прашањето: „Зошто човекот се моли?“ – е толку неразбирливо, како да се праша вљубениот: „Зошто ѝ зборува на љубената за својата љубов? Или: „Зошто детето плаче и бара помош од мајка си?“ Зашто знаат дека ќе добијат одговор на своето барање, дека на зборовите кажани со љубов ќе им биде одговорено со радост, со отворена љубов.
Понекогаш оној кој верува се моли, затоа што е обземен од живо и длабоко чувство на Божјата близина, на Божјото присуство. Тоа може да се случи во храмот, може да се случи или дома, или на поле, или, пак, в шума. Одеднаш човекот чувствува дека Бог е многу близок, срцето се преполнува со умилност, со трепет и тој се обраќа кон Бога со молитва од благодарност за радоста што ја добил или за трепетот што го почувствувал. Во еден од псалмите цар Давид воскликнува: „Господи, радост моја!“ – ете, тоа е молитва, највистинска молитва. Понекогаш од слично доживеано искуство кај човекот останува она чувство: „Зошто не остане засекогаш така? Зошто тоа не потрае подолго?“, па го обзема копнеж по Бога. Почнува да му се чини дека Бог го напуштил или дека самиот се оддалечил од Бога. Се разбира дека тоа не е точно. Бог е бескрајно и постојано блиску до нас, но човекот започнува да Го бара Бога. Како што понекогаш во темница допираме околу себе, барајќи некаков предмет, така и човекот Го бара Бога не некаде таму на небото, туку Го бара Бога длабоко во себеси, кога се обидува да се потопи молитвено, благоговејно во сопствените си длабини, за повторно да застане пред Божјото лице.
Тоа искуство е сродно со искуството на човекот кој сè уште не верува, но бара. Барон Николај – основачот на Студентското христијанско движење во Русија, слушајќи од своите врсници и пријатели како често разговараат за Бога, почувствувал желба да разбере дали Бог суштествува или не суштествува. Таа жед да дознае го натерала одеднаш, шетајќи по шумата, да воскликне: „Господи, ако постоиш – јави се!“, па ненадејно го обзело некое длабоко чувство и тој поверувал.
Би сакал да го поставам прашањето:
„Како може во човекот што не верува да се разгори желба да бара нешто, за коешто самиот, како неверник, нема ниту претстава?“
Не е доволно тоа што познава верници, коишто можеби ги почитува, чиишто ум веројатно го цени, чиишто убедувања му се чинат достојни за внимание, но за да се моли, треба да има некое лично доживување.
И ете, кога размислува за себе, човекот стигнува до познание на две противречни нешта истовремено. Од една страна, гледајќи се во тој бескрајно голем, огромен, понекогаш страшен и полн со опасности свет, невозможно е да не се почувствува како малечка прашинка, којашто може да биде разрушена од силата и моќта на таквиот свет.
Од друга страна, пак, кога ќе се сврти кон себеси, кога ќе се замисли над себе, човекот наеднаш открива, дека во некоја смисла, тој е нешто повеќе од тој грамаден свет во кој претставува толку мала, незначителна и кревка прашинка. Целиот свет што го опкружува е во плен на две димензии: времето и просторот, а човекот во себе секогаш чувствува и една трета димензија: во него има длабочина што не суштествува никаде другаде и во ништо друго. Ако си ја претставиме Земјината топка и мисловно проникнеме во неа, ако се движиме сè подлабоко и навлеземе во нејзината најголема длабочина, во еден момент ќе стигнеме до центарот и тоа ќе биде границата на длабочината. Ако продолжиме да се движиме, ќе излеземе повторно на нејзината површина. Сè што е тварно секогаш има широчина, но не ја поседува длабочината, којашто суштествува единствено во човекот, бидејќи таа длабочина е нетварна.
И, ете, човекот чувствува глад за познание, копнеж по љубовта, восхит пред убавината, па колку знаења и да натрупа, само му се зголемуваат сè повеќе способностите за спознание; колку и да има љубов во својот животот, во срцето му се откриваат нови длабочини и тоа станува сè пошироко. Колку и убавина да доживее преку музиката, преку природата, преку делата на уметноста, повторно му останува способноста да прими бескрајно повеќе, бидејќи сè што доживеал се апсорбира во него, потонува во некаква бездна и повторно го остава отворен, повторно така празен. Кентерберскиот Архиепископ Рамзи вели дека во човекот има длабочина, има простор, што се толку големи, колку што е голем и самиот Бог и дека таа длабочина може да биде пополнета само со Бога. Ми се чини дека тоа е вистината.
И штом човекот си помисли за себе како за едно бескрајно мало суштество во бескрајно грамадниот простор на светот, а наеднаш открие дека целиот тој свет е премногу мал за да го исполни докрај, тогаш тој се сепнува: Како така?! Тогаш тој може да започне да си поставува прашања: „Кој/што може да ме исполни, штом ниту знаењата, ниту љубовта, ниту убавината не можат да ме задоволат докрај, не можат да ја покријат таа длабочина, таа бездна?“
И тогаш, под влијание или на своите сопствени размисли, или на читањето, или на средбите, или на туѓата молитва, човекот може да се впушти во потрага по непознатото, може да го побара она, коешто би му ја исполнило душата, за коешто му зборувале другите: „Го има – барај! Барај, вдлабочи се во себе, зашто тајната на познанието е положена во твојата сопствена длабочина, а тоа познание е друго: познание на Бога.
По патот на тоа барање човекот може да започне да се моли, да се моли со најдлабок вик на душата: „Каде си, Господи? Откриј ми се! Не можам да живеам без смисла и без цел! Сега разбирам, дека не сум самодоволно суштество, дека целиот свет е премногу мал за да ме исполни. Кој ќе ја исполни таа длабока празнина?“
И ете, човекот пристапува кон верата и кон молитвата, за коишто сакам да зборувам.
Извадок од книгата: Может ли еще молиться современный человек? – Митрополит Антониј Сурожски
