Евхаристијата попрво е химна одошто молитва – оттаму и самиот нејзин назив – „благодарење, заблагодарување“. Најпосле, тоа е Голгота и на престолот предлежи закланото Јагне, Телото кое се крши и Крвта која се пролева. Но и Голготата е тајна на радоста, а не на стравот, тајна на љубовта и славата… „Сега се прослави Синот Човечки“ (Јн. 13,31). И ако заради нашата недостојност трепериме пред Крстот, трепериме од побожност, восхитувајќи се пред неискажливата полнота на Божјата љубов. Оти „почетокот и средината и крајот на крстот Христов – е една и иста љубов Божја“, зборуваше митрополитот Филарет. Оти, преку крстот дојде радоста на целиот свет… И во гревовите наши трепериме, но се радуваме и со песни славиме, пеејќи ја победничката песна, песната на хваление и благодарност: „за сите знајни и незнајни, видливи и невидливи доброчинства кои ни се направени“. Со целото евхаристиско тајнодејствие, низ секое молитвословие, се пронесува победнички и благодарен тон. Тоа е влегувањето на Царот на Славата… ние не ја созерцуваме само Голготата ниту се сеќаваме само на неа, туку и на „сето она што е заради нас извршено – крстот, гробот, тридневното воскресение, вознесението на небесата, седењето од десната страна, како и второто славно доаѓање…“ Ние не Го созерцуваме само распнатиот Христос Кој пострада, туку и Христа воскреснатиот и вознесениот во надземната слава – Господар на животот и Победникот на смртта. Евхаристијата е знакот на победата, знак на извршеното спасување од распадливост, победа над смртта. Тоа е тајна на помирувањето и љубовта, а не на жалост, тајна на просветувањето, а не на осудата. Христос пострада, но и воскресна и со смртта своја смртта ја уништи… Воскресна по доброволното страдање и на прославеното тело Господово останаа „раните од клиновите“, коишто Тома ги допре; но, Христос воскресна, се вознесе во слава и Неговата смрт за нас стана воскресение. Затоа и се радуваме и благодариме. „Ти благодариме за оваа служба која си благоизволил да ја примиш од нашите раце…“ Во таа страшна служба ние се соединуваме со Христа и Го примаме Неговиот живот и Неговата крстна победа.
Како што се изрази Св. Никола Кавасила, „целото тоа тајнодејство како да е некое своевидно тело на историјата…“, „единствена слика на единствено царство на Спасителот“. Евхаристијата е слика на Божјата промисла. Затоа благодарното сеќавање ја опфаќа полнотата на тварта, сета полнота на делата на Божјата Премудрост и Љубов. Литургиското созерцување е преполно со космички занес оти во Христа, во воплотувањето на Логосот и во Воскресението на Богочовекот, се исполни и се заврши предвечната намера Божја за светот. Со овоплотувањето на Логосот е извршено осветувањето на вештеството – па затоа и ние ги принесуваме почетоците на вештественото, од житото лебно и од плодот виноградски, за евхаристиското осветување. Во Него се обнови сликата и подобието Божјо во човекот и ние во праведниците и во светиите го созерцуваме ветеното и очекуваното „обожување“ на човекот како да е веќе извршено и заради тоа се радуваме и благодариме. Црквата во светите го созерцува своето исполнување и го гледа Царството Божјо, коешто дојде во сила и им се радува како на најголемиот Божји дар за човекот. Тоа се нејзините членови, кои со добар подвиг го достигнале Христовиот мир и се вознеле во радоста на својот Господ. „Сите сме едно тело, иако некои негови делови се поблескави од другите“, забележува Свети Јован Златоуст. Особено и пред сите, Црквата ја спомнува Богомајката, „коренот на оваа Божествена жртва“ – по природата човечка. Во евхаристијата, ние се причестуваме со Телото Кое е од Неа родено, па со самото тоа, во извесна смисла – и со Нејзиното тело; и преку тоа, ние таинствено постануваме Нејзини синови, а Таа – Мајка на Црквата, како Мајка на Христа, Главата на Црквата. „Слово е ова вистинито“, смело говори свети Симеон Нови Богослов, „оти Телото Христово е Телото на Богородица…“ Со овоплотувањето на Логосот се соедини советот земен, човечки, со вишниот свет, ангелскиот: и во Литургијата се молиме и со песни славиме, заедно со силите небески, „ние кои херувимите таинствено ги изобразуваме“ – хорот човечки заедно со соборот ангелски… Ја принесуваме и повторуваме незамолчивата серафимска песна, „оти преку Христа Црквата на ангелите и луѓето стана единствена“, објаснува Свети Симеон Солунски. Ангелските сили сослужуваат на земското тајнодејствие, „сакајќи да проникнат во тајните на Црква…“ Така, во Евхаристијата се спојуваат и се пресекуваат сите планови на битијата: космичкиот, човечкиот, серафимскиот. Во неа светот се открива како вистински космос, еден и соединет, собран и соборен. Мислата се вознесува кон почетокот на светот и ја следи неговата судбина. „Ти од небитие си нè привел во битие и кога сме паднале повторно си нè подигнал, не престанувајќи да чиниш сè додека не си нè вознел на небото и си ни го дарувал Твоето идно Царство“, се моли Црквата. Во Христа за секого се открива патот кон „полнотата на Царството“.
Во Евхаристијата се соединуваат почетокот и крајот, евангелските сеќавања и апокалиптичките пророштва – сета полнота на Новиот Завет. Во Апокалипсисот има многу од Литургијата – таква е, на пример, Вечерата на Јагнето. Во литургискиот чин веќе блескаат боите на идниот век. Тоа е почеток на преобразувањето на светот, почеток на Неговото воскресение за живот вечен; и обратното, би можело да се каже, Воскресението на животот ќе биде вселенската Евхаристија, трпеза, вкусување на животот. „Заради тоа Господ насладувањето на светите во идниот живот и го нарекол трпеза“, објаснува Свети Никола Кавасила, „за да покаже дека таму не постои ништо подобро од таа трпеза“. „И Исус, најсовршената жртва“, вели Св. Симеон Солунски, „ќе биде таму меѓу Своите свети, на сите мир и соединување, Оној Кој принесува и Кој се принесува, Кој сè обединува и со сите се соединува“. Во Евхаристијата претходи исполнување или полнота на Црквата, она совршено единство на човештвото кое го чекаме и посакуваме во животот на идниот век – макар што и тогаш тоа ќе биде смалено и ограничено од зловолното противење на тварта… Евхаристијата е навестување и почеток на воскресението – според ветувањето на Спасителот: „Кој го јаде Моето Тело и ја пие Мојата Крв има вечен живот и Јас ќе го воскреснам во последниот ден“ (Јован. 6,54). Тоа е надежта и залогот на воскресението, „залогот за идниот живот и царството“. Во Евхаристијата ние го допираме и преобразениот свет, влегуваме на небото, го допираме идниот живот. „Оние кои се причестуваат со таа Крв“, говореше Св. Јован Златоуст, „стојат заедно со ангелите, архангелите и вишните сили, облечени во царската одежда Христова и носејќи го оружјето духовно. Но јас со тоа уште не укажав на она најголемото: тие се облечени во самиот Цар…“ Сето тоа се одигрува внатре во емпирискиот свет, во историјата: истовремено, тоа е крај и укинување на историјата, победа над времето кое дели и исчезнува. Според толкувањето на преподобниот Максим Исповедник, во Литургијата сè е праобраз на идниот веки го означува „крајот на овој свет“. Со особена сила и смелост за тоа говори Св. Никола Кавасила: „Лебот на Животот, Евхаристијата, и самиот е жив, па затоа се живи и оние на кои им се дава… Лебот на животот сам го покренува оној кој со него се храни, го менува и го претвора во Самиот Себе… Кога во нас се излева Христос и се соединува Самиот Себе со нас, Он нè менува и нè претвора во Себе, како мала капка вода влеана во бескрајното море на мирот… Кога Христос нè приведува кон трпезата и ни дава да го вкусиме Неговото Тело, Он во целост го менува оној кој ја примил Светата Тајна и го преобразува во Сопственото својство: и правот кој го примил царското обличје, веќе не е прав, туку Тело Царево, од што не може да се замисли поголемо блаженство… Подоброто го победува послабото, божественото го надвладува човечкото, и, како што говореше за воскресението Светиот Апостол Павел: „животот ќе го изеде смртното…“ (2. Кор. 5,4) Тоа е последната тајна. Не може да се оди понатаму, не може да се додаде ништо повеќе…“
Со тоа ние далеку посилно ја чувствуваме границата и расцепот меѓу преобразеното и непреобразеното, меѓу свештеното и светското – острата противречност меѓу тишината на крајното таинство и раздорот на светот кој нè опколува. Во храмот провејува тишината на вечната љубов. А околу храмот – фучи светското море. Црквата сè уште останува само остров во разбранетото житејско море. Тоа е блескав, светлозарен остров и над него сјае и блеска Божественото Сонце на Љубовта, Ѕоl Ѕаlutaris.
Меѓутоа, светот останува без љубов и надвор од љубовта, и како да не ја сака и не ја прифаќа вистинската љубов и и во душата христијанска се крие голем расцеп. Во литургискиот опит постои занес на молчење, жед за тишина, жед за осамено созерцание. „Секоја грижа житејска сега да ја оставиме…“ Во таа повлеченост и е непроменливата вистина. Патот кон евхаристиската чаша води низ сурово самоиспитување, низ затварање насамо со својата совест пред лицето Божјо. Побожноста тежнее да ја заштити светињата од суетата на овој свет – „…зашто нема да им ја кажам тајната на Твоите непријатели…“ Како и на гората на Преображението, и во литургискиот опит има толку многу Божествена светлина, што повеќе не се јавува желба за враќање или влегување во суетата на светот. Во исто време, љубовта не трпи пасивност; занесот на обединувањето и единството, собран на литургиското бдение, не може а да не се излие преку дела. Делата на љубовта го продолжуваат богослужението, оти на свој сопствен начин и тие се богослужение, служење и восхфалување на Бога на Љубовта. Оттаму од Евхаристијата се отвора пат кон житејскиот подвиг, кон барање мир за светот – „полнотата на Црквата Своја сочувај ја (…) мир на светот Твој дарувај му“, и со такво молење „во мир“, ние излегуваме од храмот, како што сме должни со мир да влегуваме во него… Со желба целиот свет да постане свет Божји кој блеска со исполнувањето на себлагата волја на Себлажениот Бог. Служењето на мирот станува задача за причесниците со Чашата на мирот. Нарушувањето на мирот не може а да не го вознемирува и повредува христијанското срце – а посебно ако тоа е нарушување на мирот заради Христа, неслога внатре во христијанскиот свет, поделба во евхаристиската трпеза. Во таа неслога и поделба постои една тажна тајна, тајната на човечкото предавство и противење. Тоа е страшна тајна затоа што го кине нетрулежниот хитон Господов, Телото Негово. Таа неслога единствено љубовта ја победува, љубовта Христова, која во нас делува со Духот на мирот. Тоа е вистина, оти колку и да работиме ние самите на „соединувањето на сите“, се покажува дека тоа е малку. И патот во Црквата секогаш се дели на мноштво патишта, и се завршува некаде вон границите на историскиот хоризонт, во незалезното царство на идниот век. Странствувањето ќе се заврши тогаш кога ќе дојде Царот и кога ќе ја открие славата.
До тоа време тажно ќе звучи молитвата на Црквата за полнота, како што и звучи уште од најраните денови: „Како што е овој леб, што некогаш беше расеан по горите, беше собран и стана единствен, така и Ти собери ја Црквата Своја од сите краишта на земјата во Царството Твое!“
Да дојде Царството Твое! Да биде волјата Твоја и на земјата како што е на небото!
Извадок од: „Домострој: списание за православна духовна култура“, Скопје 1997, 46-50.
