Старец Софрониј велеше: „Добро е секогаш и во сé да бараме од Бога да нé вразуми што и како да
правиме и зборуваме“. Со други зборови, треба во секој поединечен случај да бараме да ја познаеме Божјата волја и начинот како да ја исполниме.
Барањето на Божјата волја е нешто најважно во нашиот живот, бидејќи човекот што тргнал по патот, кој му го покажува Божјата волја, се вклучува себеси во божествениот живот.
Постојат различни начини да се спознае волјата Божја. Еден од нив е зборот Божји, односно Христовите заповеди. Меѓутоа, во Евангелските заповеди, Божјата волја е изразена во една општа смисла. Тоа е така и поради сето нивно совршенство, или поточно кажано, токму поради нивното совршенство. Соочен со разновидноста на животните околности, човекот многу често не знае како би требало да постапува, за тоа да биде во согласност со Божјата волја.
За делувањето и постапката да имаат добар крај, не е доволно само познавањето на заповедта – „Љуби Го Бога, со сето свое срце, сиот разум, цела сила и својот ближен како самиот себе“. Потребно е исто така да добиеме и просветление од Бога, за тоа како во животот да ги остваруваме овие заповеди. Уште повеќе од тоа – нам за ова ни е неопходна сила одозгора.
Оној, кој ја стекнал Христовата љубов во срцето, поттикнат од неа, дејствува во согласност со побудите кои се приближуваат до Божјата волја. Сепак, тие само се приближуваат до Божјата волја но, не се совршени. Недостатокот на потполно совршенство, го прави неопходно постојаното обраќање кон Бога, со молитва за вразумување и помош.
Не е само совршената љубов недостижна за човекот, туку и совршеното знаење. Едно дело, кое изгледа како да се прави од најдобри побуди, често може да има несакани, дури и лоши последици, бидејќи средството, или начинот на кој тоа е извршено, не бил добар, или едноставно, бил погрешен за конкретниот случај. Често слушаме како некој се оправдува дека имал добра намера. Но, тоа не е доволно. Во животот гледаме многу вакви грешки. Затоа човекот, кој Го љуби Бога, потребно е Нему да Му се обраќа за раководење и непрестајно во себеси да Го слуша гласот Божји.
Практично, тоа вака се извршува: Секој христијанин, особено епископот или свештеникот, кога треба да донесе некоја одлука, која треба да биде во согласност со волјата Божја, потребно е најнапред да се откаже од сопственото знаење, претпоставките, желбите и плановите, така што слободен од сé „свое“, со будна внимателност во срцето да се помоли на Бога. Првата мисла која ќе му се појави во душата, после оваа молитва, тој треба да ја прими како откровение одозгора.
Ваквото испитување на Божјата волја, по пат на непосредно молитвено обраќање кон Него, особено кога сме во неволја и кога ќе нé затекне некаква беда, доведува до тоа, што ние, по зборовите на старецот – „го слушаме одговорот Божји во својата душа, учејќи се на разбирање на Божјата промисла… Затоа потребно е сите да се учиме во познавањето на Божјата волја. Ако, пак, не се учиме на тоа, никогаш нема да го спознаеме тој пат“.
Ако сакаме да достигнеме уште повисок степен на познавање на Божјата волја, мораме постепено да се навикнуваме на непрестајната молитва, собирајќи го вниманието во срцето. Но, за да можеме што појасно да го чуеме гласот Божји во себеси, потребно е да се одречеме од сопствената волја и да бидеме спремни на секаква жртва, налик на Авраамовата, па дури и налик на Христовата, Кој, според зборовите на апостол Павле, на Отецот Му беше послушен дури до самата смрт (Фил. 2,8).
Човекот кој ќе тргне по овој пат, ќе има успех, само ако преку благодатниот опит познае како дејствува Светиот Дух во човекот, и ако во неговото срце се втемели непоколебливо самоодрекување, т. е. ако целосно се одрече од својата „ индивидуална “ волја, за да може да ја познае и извршува светата Божја волја. Тогаш ќе му се открие која е вистинската смисла на прашањето што старец Силуан му го постави на отец Стратоник: „Како зборуваат совршените?“ Нему ќе му станат сродни и зборовите на светите отци: „Светиот Дух најде за сходно и ние“. Подобро ќе ги разбира оние места во Светото Писмо на Стариот и Новиот Завет, каде се зборува за сличен непосреден разговор на душата со Бога и ќе се приближи кон вистинско разбирање на начинот на кој зборувале апостолите и пророците.
Човекот е создаден по образ и подобие Божјо и е повикан кон полнотата на непосредното богоопштење. Затоа, потребно е сите луѓе да одат по тој пат. Меѓутоа искуството ни покажува дека тој пат ни оддалеку „не е за секого“. Тоа е поради тоа што повеќето луѓе ниту го слушаат, ни го разбираат гласот Божји во своето срце, туку се поведуваат по сопствените страсти, кои живеат во нивните души и со својот метеж го заглушуваат кроткиот глас Божји.
Во Црквата, за среќа, постои и друг пат за излез од таа жалосна состојба, имено – советување со духовниот отец и послушност спрема него. Старецот многу го сакаше тој пат, одеше по него, укажуваше на него и пишуваше за него. Тој сметаше дека овој смирен пат на послушноста е најсигурен. Беше цврсто убеден дека ако на советот на духовникот му пристапиме со вера, секогаш тој ќе биде корисен, добар и богоугоден. Неговата вера во делотворноста на Тајната на Црквата и благодатта на свештенството, особено се зацврстила, кога во стариот Русик, на вечерната богослужба во текот на Великиот пост, го видел својот духовник – старецот Аврамиј, преобразен „во обликот Христов“, како „блеска со неискажлив сјај“.
Исполнет со благодатна вера, тој живееше во реалноста на Светите Тајни на Црквата. Се сеќавам, тој сметаше, дека послушноста кон духовниот отец е целосно корисна и во „човечка“ смисла, т. е. на психолошки план. Додека ја извршува својата пастирска служба, духовникот дава одговор на поставените прашања, како оној, кој во тој миг е ослободен од влијанието на страстите (под чие влијание всушност се наоѓа оној што прашува), и затоа појасно ги согледува нештата и е подостапен за влијанието на благодатта Божја.
Одговорот на духовникот во повеќето случаи носи печат на несовршеност. Но, тоа не е заради тоа што духовникот е лишен од благодатното знаење, туку поради тоа што совршеното дејство ги преминува силите на оној што прашува, па затоа му е недостапно. Иако духовничките поуки надворешно може да бидат несовршени, ако тие се примат со вера и ако ревносно се применат, ќе доведат до возрастување во доброто. Меѓутоа, често се случува, оној што прашува, гледајќи пред себеси само „човек“, започнува да се колеба во својата вера и не го прифаќа првиот збор на својот духовен отец, туку му се спротивставува, изнесувајќи свои мислења и сомнежи.
Еднаш старец Силуан за ова важно прашање разговарал со духовникот Мисаил (се упокоил на 22 Јан. 1940 год), духовен маж, кому Бог јавно му укажувал милост и заштита.
Отец Силуан го прашал:
– Како монахот може да ја познае Божјата волја?
– Потребно е да го прими мојот прв збор како Божја волја, – одговорил игуменот. – Кој така постапува, во него ќе пребива Божјата благодат. Ако некој се спротивставува, јас како човек се повлекувам.
Смислата на овие зборови на игуменот е следната:
Во случај некој да му постави прашање, духовникот, како духовен отец, со молитва се обраќа кон Бога, за Он да го упати. Но, бидејќи човек, тој одговара по силата на својата вера, според зборовите на апостолот Павле: И ние веруваме, па затоа и зборуваме (2 Кор. 4,13). Меѓутоа, ние по нешто знаеме и по нешто пророкуваме (1 Кор. 13,9). Духовникот е свесен дека тој, давајќи совет на другите, и самиот се наоѓа пред Божјиот суд, и затоа, кога ќе забележи дури и најмало противење кај тој што прашува, понатаму не инсистира на своите зборови, ниту се осмелува да тврди дека тоа е израз на волјата Божја, па „како човек се повлекува“.
Ова сознание многупати се потврдило во животот на игумен Мисаил. Еднаш тој го повикал кај себе новопотстрижениот монах отец С. и му наложил да изврши сложено и тешко послушание. Тој тоа го прифатил и, правејќи метанија, тргнал кон вратата. Меѓутоа игуменот ненадејно го застанал и приклонувајќи ја главата кон градите, мирно но, со значаен тон, му рекол:
– Запомни отец С: Бог не суди двапати. Затоа јас сум тој што ќе даде одговор пред Бога за послушанието, кое ти го извршуваш по мој налог, а не ти. Ти нема да дадеш одговор.
Но, ако се соочел дури и со најмало противење, игуменот Мисаил, без оглед на управниот чин што го завземал, обично ќе одговорел: „Но, добро, правете како што сакате“. После тоа, тој повеќе не го повторувал своето мислење. Така и старец Силуан веднаш се повлекувал, кога ќе се соочел со спротивставување.
Зошто е тоа така? Од една страна, поради тоа што Духот Божји не поднесува насилство, ниту противење, а од друга страна, затоа што Божјата волја е многу голема работа. Зборовите на духовникот секогаш на себе носат знак на релативност и не можат совршено да ја сместат, ниту да ја изразат сета полнота на Божјата волја. Само оној, кој зборовите на духовникот ги прима како угодни на Бога, кој не ги положува на сопствениот суд, или како што се вели, кој ги прима „без расудување“, го пронаоѓа вистинскиот пат, бидејќи вистински верува дека за Бога сé е можно (Матеј 19,26).
Таков е патот на верата, спознаен и потврден со илјадагодишното искуство на Црквата.
╬ ╬ ╬
Да се зборува за овие прашања, кои ја сочинуваат тајната на христијанскиот живот, и ги преминуваат границите на обичното секојдневие и обичното мало духовно искуство, не е безопасно, бидејќи многумина можат некој збор да го разберат погрешно и неправилно да го применат на дело. Тогаш наместо корист би имало штета, особено ако се работи за човек, кој со горделива самоувереност му пристапува на некој подвиг.
Старецот не љубеше и не сакал да зборува „од својот ум“ кога некој ќе го замолеше за совет. Тој секогаш се сеќаваше на зборовите на преподобниот Серафим Саровски: „Кога зборував од својот ум, грешев“. Тој уште и додаваше дека грешките можат да бидат мали но, и големи.
Онаа состојба, за која старец Силуан му зборувал на отец Стратоник, имено дека „совршените ништо не говорат од себеси, туку само она што им го дава Светиот Дух“, не се дава дури ни на оние кои се приближиле до совршенството, како што ниту апостолите и останатите светии секогаш правеле чуда, ниту, пак, пророчкиот Дух подеднакво делувал во пророците. Еднаш тоа би било силно, а друг пат Духот сосема ги напуштал.
Старецот јасно ги разликуваше „зборовите од искуството“, од оние кои му беа дадени како непосредно откровение одозгора, т.е зборови кои ги „дава Светиот Дух“. Она првото исто така е скапоцено но, ова другото го сметаше за повозвишено и поверодостојно. Понекогаш со силна убедливост, на оној што бараше совет му кажуваше што е Божја волја, и му даваше одредени совети но, понекогаш, повторно – не знаеше што е Божја волја за него.Зборуваше дека Господ понекогаш не ја открива својата волја, дури и на светиите, бидејќи луѓето им се обратиле со неверно и лукаво срце.
По зборовите на старецот, кај оној кој усрдно се моли, се случуваат многу промени во молитвата: борба со непријателот, со самиот себе, со страстите, со луѓето, со мечтаењето. Во таквите случаеви, умот не е чист и во него има многу нејасни нешта. Дури кога ќе настапи чистата молитва, кога умот, соединувајќи се со срцето, во безмолвие ќе застане пред Бога, кога душата ќе почувствува дека во себе ја носи благодатта, и совршено слободна од мрачните влијанија на страстите и мечтите, се предаде на Божјата волја, дури тогаш молитвеникот во себе може да почувствува благодатна вдахновеност.
Кога оваа духовна работа – барањето на Божјата волја преку молитвата – ќе восхити некого кој нема доволно искуство и кој „по вкус“ ги разликува дејствувањата на благодатта од влијанието на страстите, особено гордоста, неопходно е тој да се обрати кај својот духовен отец, и сé додека од него не добие совет, треба строго да се придржува кон правилото „не примај и не отфрлај!“
„Не примајќи“, христијанинот себеси се заштитува од опасноста да го сфати демонското делување или принудување како божествено, и на тој начин да се навикне себеси да му го „посветува вниманието на лажливите духови и демонските учења“, и на демоните да му оддаде почит, која Му прилега само на Бога.
„Не отфрлувајќи“, – човекот избегнува друга опасност, имено божественото дејствување да им го припише на демоните и на тој начин да падне во гревот „хула на Светиот Дух“, како фарисеите, кои изгонувањето на ѓаволот од страна на Христос му го припишале на „силата на Велзевул, кнезот ѓаволски“.
Втората опасност е поголема од првата, бидејќи душата може да се навикне да ја отфрла благодатта и да ја замрази до таа мера, што ќе ја усвои состојбата на богопротивење, па така да се определи за вечен план, така што овој грев „нема да му се прости ни на овој, ни на оној свет“ (Матеј 12, 32). При оваа заблуда душата побрзо ја согледува својата неправедност и се спасува со покајание, бидејќи нема неопростлив грев, освен оној што не е покаен.
За ова многу важно аскетско правило, – „не примај и не отфрлај“, како и тоа, како тоа се применува во животот на подвижникот, потребно е да се зборува поопширно. Но, бидејќи нашата цел е во ова дело да изложиме само некои основни поставки, а не и поединости, ќе се вратиме на претходната тема.
Способноста за совршено познание на Божјата волја преку молитвата е редок дар, кој се стекнува со долг труд и големо искуство во борба со страстите, после многу и тешки демонски искушенија, од една страна и преку големата Божја милост, од друга страна. Но, усрдната молитва за помош одозгора – подеднакво ни е потребна на сите нас, како на старите, така и на младите, на учените и неуките, на оние кои имаат власт како и на потчинетите, на татковците и децата. Старецот упорно истакнуваше дека сите без ислучок, независно од својата положба, од друштвениот статус или возраст, секогаш и во сé и според своето умеење, треба да Му се молат на Бога, Он да ги вразуми, за на тој начин што повеќе да го доведат својот пат во согласност со Божјата волја, сé додека не го постигнат совршенството.
