Црковно пеење – Основи на православната вера – XVI дел

Архитектурата, сликарството, фреските, мозаиците и иконите, не се единствениот достапен израз на едната и единствена божествена вистина, туку тоа е возможно и преку пеењето и славословењето со музички и други уметнички дела. Прославувањето на Бога со песни и химни е посведочено уште во Евангелието. Евангелистите Матеј и Марко пишуваат дека после Тајната Вечера, Христос и Неговите ученици отпеаја песна и излегоа на Маслиновата гора (Матеј, 26,30; Марко, 14,26). Апостол Павле, пак, ги советува Христијаните од Ефес: Усовршувајќи се со псалми и славословија и духовни песни, пеејќи и воспевајќи Го Господа во срцата ваши;Благодарејќи Му секогаш за сè на Бога и Отецот, во името на нашиот Господ Исус Христос (Ефес. 5, 19-20). Во Новиот Завет пеењето е можност за напредок во духовниот живот, во Христос – Божјата Премудрост. Затоа истиот апостол, на Колосјаните им вели: Словото Христово изобилно нека се всели во нас; во секоја мудрост да се учите и да се советувате еден друг со псалми и химни, и со духовни песни, пеејќи Му на Господа со благодарност во срцата ваши! (Кол. 3,16).

Во полза на пеењето на псалми и химни за Бога пишува и Св. Василиј Велики: „Има ли нешто поблагословено, уште пред да зазори да се побрза на молитва и на Творецот да Му се принесуваат славословија и песни?“ Св. Јован Дамаскин, во петта песна од Воскресниот Канон вели: „Подранивме рано наутро и место миро, песна да принесеме на Владиката“. Св. Атанасиј Велики вели дека со „пеењето исчезнува немирот и гневот во душата и се изгонува тагата. Пеењето кон Бога не треба да биде само со устата, туку и со умот, за да имаат корист не само оние што пеат, туку и оние што слушаат“.

Св. Јован Златоуст истакнува дека пеењето треба да биде едногласно: „Како сите гласови да доаѓаат од една уста“. А на друго место истиот Светител вели: „Ништо толку многу не ја издигнува душата и не ѝ дава крила, ослободувајќи ја од земното и од приврзаноста кон телото, ништо толку не ја поттикнува кон премудрост и презирање на сите грижи од овој свет, колку едногласната мелодија и светите песни (стихири)“.

Отците на Црквата, според примерот на Господ Исус Христос и Апостолите, одредиле во Црквата да се практикува само вокална музика. Толкувајќи го 50 – от псалм, Св. Јован Златоуст вели: „Бог во она време им дозволи на Евреите да се служат со музички инструменти поради нивните слабости… Зашто Он во Својата премудрост промислил на тој начин да ги подигне кон молитва, поради нивната грубост и тромавост“.

Црковната музика, пред сѐ е израз на православната духовност, и таа, како и сите останати црковни уметности, подлежи на востановени црковни правила и канони за уметничко творештво. Основно правило е дека отпеаните текстови треба да бидат разбирливи за слушателите. Затоа вистинските псалти и композитори пеат или компонираат мелодии, не со цел да ја истакнат својата способност, туку се ставаат во улога на преносители на најдлабоката смисла на богослужбените зборови. Тие се сослужители и своевидни преносители на божествените дарови содржани во зборовите на молитвата.

 

Химнографија

Пеењето е незамисливо без црковната химнографија. Со други зборови, химнографијата и пеењето се во нераскинлива врска. Химнографите најчесто биле писатели на богослужбените песни и творци на мелодиите. Меѓу нив има многу истакнати творци, како на пример: Св. Роман Мелод, Св. Јован Дамаскин, Св. Јосиф Химнограф и др. Многу често, како основа за црковните химни се преземани делови од беседите на големите Отци на Црквата, каков што е случајот со Катавасијата на Рождество Христово, чиишто делови се од беседата за празникот Божик од Св. Григориј Богослов.

Речиси целата богослужбена химнографија е собрана во зборниците: Октоих (Осмогласник), Триод, Пентикостар (Цветен Триод), Минеи, Часослов и Голем Требник. Октоихот, на прво место ги содржи стихирите посветени на Воскресението Христово и каноните во слава на Света Троица и Пресвета Богородица, но и други стихири и канони коишто во одреден случај се користат секојдневно. Сите тие стихири се поделени во осум гласа и секоја седмица преовладува нов глас. Во Триодот се наоѓаат стихрите кои се пеат за време на Великиот Пост и за четирите подготвителни седмици пред самиот почеток на Постот. Стхирите во оваа книга ги опишуваат разните собитија од Стариот и Новиот Завет,  а особено Страдањата Христови. Пентикостарот ја содржи службата на празникот Воскресение и сите служби заклучно со Неделата на сите Светии. Во дванаесетте томови на Минеите, за секој месец по еден, се наоѓаат стихири кои се посветени на сите неподвижни Господови, Богородични и Светителски празници. Во Часословот се наоѓаат непроменливите молитвословија за секој ден, кои се распоредени според редоследот на дневниот циклус на богослуженија: Полуноќница, Утрена, Часови, Вечерна, Повечерие. Големиот Требник ги содржи свештенодејствијата, стихирите и каноните за извршување на Светите Тајни и за другите потреби.

 

Соборното и личното во црковната уметност

Треба да се нагласи дека црковната уметност се развивала според пресудните собитија во животот на Црквата. Особено место заземаат одлуките на Вселенските и Помесните Собори, во кои секој вистински облик на црковен живот и уметнички творби, добивал своја потврда и насока. Вистината Божја која се искажува во Црквата, во нејзините уметнички дела, е една и иста, различни се само средствата на кои таа се изразува. Иконописецот, химнографот или псалтот имаат можност, не отстапувајќи од правилата што ги пропишала Црквата во поглед на уметничкото творештво, а по мера на својот духовен раст и талент да создаваат оригинални дела. Со други зборови, црковната уметност не ја исклучува личната вдахновеност, иако нејзината основа е богословското искуство и Преданието на Црквата.

 

(Продолжува)