На ќерка ми Катарина
Не плачи, ќерко. Никој не ја гледа целината. Сите имаат само ограничен пристап до неа. Секој има своја гледна точка. И гледа само дел од светот. И да те качам на Ајфеловата кула (а ти ветив дека еднаш ќе те качам), ќе го видиш цел Париз, ама нема да ги видиш луѓето. Ќе ги гледаш сплескани; ќе гледаш само шапки под кои се подаваат машки или женски чевли, како што тоа го опиша еден познат француски писател.
Фала Му на Бога, Ќерко, тебе не ти даде таква гледна точка, од високо да гледаш на луѓето. Остави ги ти нив, нека гледаат тие на тебе од високо. И нека те задеваат: нека велат дека имаш повеќе килограми одошто треба. Потешко е да се издржи, одошто да се зададе удар, ќерко! Затоа, главата горе, бриши ги солзичките, Богородице моја, и слушај што ќе ти раскажам за телесната тежина и за гледната точка!
По улиците на Скопје, во мојата младост имаше еден човек без нога но со чест, човек што не сакаше да пита, туку купи вага. И наплатуваше по десет динари за едно мерење. На вагата се мереа млади, стари, дебели и слаби, госпоѓи и господа, другари и другарки, сите. Човекот секој ден седеше пред „Мусандра“ и собираше колку за леб.
Еден ден исчезна без трага.
Се распрашувавме по цела Стара чаршија за него, но никој ништо не знаеше; човекот немаше ни роднини ни пријатели. И ништо не узнав за него, сѐ додека еден ден, сосема случајно, палејќи свеќа на гробот од татко ми, дедо ти Верољуб, погледот не ми падна на којзнае кој ред подолу, врз спомениците, и тоа токму на неговата слика!
Слегов до неговиот гроб и видов: на сликата беше тој, сосема насмеан, како да се радува што е токму на тоа место. Го запомнив името и презимето и бројот на парцелата и отидов право во Управата на гробиштата.
Кога го прашав шефот за човекот, тој ме погледна и љубопитно ме праша – дали сум му роднина? Реков дека не сум. Ме праша дали сум му пријател. Реков дека не сум. Тогаш го прашав зошто ме прашува. А тој рече дека воопшто не знае кој го погребал тој човек на гробиштата, и кој платил (а платил во готово). И дека останало нешто од имотот на тој човек – една тетратка и една вага, кои тој уште ги чува и нема кому да му ги даде. „Знаете, јас сум писател, и на некој начин, иако не му бев пријател на тој човек, би можел да му бидам, ако некогаш напишам нешто за него“, реков. Шефот, вистински погребник, со мустачиња и во костум каков што носи твојот омилен Херкул Поаро, ме погледна со недоверба, но сепак, замина во канцеларијата и по извесно време се врати со една маслосана тетратка и со една веќе подостарена вага, марка „Бизерба“. Ми ги подаде и рече: „Земете ги, ако нешто можат да ви помогнат. Мене ништо не ми значат. Ја отворив еднаш тетратката и верувајте, иако сте писател, во неа нема ништо интересно – секој ден, на секоја страница човекот само ги запишувал телесни тетежини на луѓето што се мереле. Тешко дека од тоа ќе излезе книжевност, дури и да сте генијален писател“, рече шефот на мртвите тајни, и потоа си замина.
Вечерта, со трепет ја отворив тетратката. И навистина, немаше ништо друго во неа, освен датуми од последната половина година, пред да почине. До датумот стоеше редовно и денот; Потоа, од горе до долу, во неколку колони што се извиваа како чад кон небото, беа запишани најразлични телесни тежини, а крај нив, бојата на чевлите. На пример, „66 килограми, женски црвени чевли“. Само понекогаш, крај цифрите стоеше и краток опис на оној кој се мерел. На пример, „87 килограми, одвратна дебела надуена госпоѓа со витлери на главата“. Или: „22 килограми, момче-ангелче“. Или: „51 килограм, сиромашна девојка, Богородица слезена од икона“. Или: „64 килограми – жив сатана во женско тело“; или: „71 килограм, одвратни црни мрежести чорапи во кое е уфрлено женско месо, како шваргла во мрежа“. Но најчесто стоеше само тежината, а крај неа бојата на чевлите.
Беше јасно дека тој човек никогаш не беше погледнал повисоко од чевлите, евентуално нозете на другите луѓе, а тоа значи дека бил скромен и дека сакал од ниско да гледа на светот. Дека не се натценувал себеси, и дека мислел дека местото му е таму, долу, до земјата по кои другите гордо и суверено чекорат, што поблиску до неа. Повеќето луѓе би помислиле дека со тоа ограничување на гледната точка од која, онака седнат со една нога, го набљудувал светот – вагарот изгубил многу од полнотијата на животот. Сепак не е така, туку токму спротивно – тој цел живот гледал еден исечок од светот кој за другите луѓе бил неважен, и затоа останал – невидлив. Се разминале тие луѓе со тој исклучително богат свет на ниското, иако секој од тие големи, надуени, високи луѓе што знаат само за личната заменка „јас“, сигурно ги гледал цртаните филмови на Дизни, во кои Том и Џери го гледаат светот токму од гледната точка на вагарот – се сеќаваш, ќерко, дека никогаш не го видовме лицето на нивната газдарица, домаќинка, туку само нејзините влечки и крпените чорапи до колената.
Она што најмногу ме изненади во тетратката беше тоа што на крајот од секој ден вагарот ја пресметувал сета измерена тежина, и зад вкупната сума измерени килограми, запишувал „толку тежина денес поднесе мојата вага, а вагата е моја душа, сѐ што имам како орган за познание на луѓето“. Од оваа реченица заклучив дека овој човек сигурно некогаш студирал филозофија, но мојата истрага немаше никаква насока, за да утврдам на кој универзитет се занимавал со гносеолошкото прашање за „органонот“, односно средствата и начините за познание на светот.
И тоа беше сѐ. Како и кај секоја тајна, сѐ изгледаше толку видливо што мораше да има и нешто скриено. И како кај секоја мистерија, скриеното мораше да биде скриено на највидливото место. А највидливото место и во животот и во книгите, ќерко е – крајот. Дури со смртта нашите животи стануваат видливи, па стануваме свесни не само дека тој што умрел – живеел, туку и како живеел, исто како што со крајот на романот и целиот роман добива смисла, и одново се раѓа пред наши очи токму во моментот кога текстот умира, со последната реченица. Затоа, ја свртев тетратката на крајот (од половина тетратката беше и онака празна) и таму најдов навидум бесмислена низа од броеви, која заземаше речиси две страници. Одвреме-навреме низата прекинуваше, па по мала белина продолжуваше, што укажуваше дека можеби тоа се зборови од реченици, составени од броеви. Ги давам овде само првите три низи, односно зборови од првата реченица, за да ми поверуваш, ќерко:
25, 23, 21, 7 24, 7 25, 16, 21, 1, 16.
И бидејќи имав работа со целосно едноставен човек, решив да пробам да го дешифрирам написот со наједноставниот клуч, кој би му одговарал на вагарот, човек со сосема едноставна, најниска можна точка на гледање на светот. Па затоа, помислив дека секој број означува по една буква, и тоа, вагарот најверојатно го одбрал наједноставното шифрирање – бројот е всушност реден број на буквата во азбуката, така што 1 е А, а 31 е Ш. И еве што добив, ќерко, откако цела ноќ дешифрирав:
- Утре ќе умрам. Измерив многу тежини на светот, ама ете, денес дојде еден Човек, кој без сомнение беше најтешкиот човек што некогаш се родил. Беше бос, со дупнати исончани стапала, на кои имаше и траги – бели шари кои укажуваа дека некогаш носел сандали. Не се осмелив да му погледнам во лицето, зашто знаев Кој Е. Дупките на стапалата беа уште крвави, што кажуваше дека иако ние мислиме дека одамна било тоа, сепак, неговото распетие, мерено во космичко време, било само – вчера. Се качи на вагата и кругот со цифрите се заврте како рингишпил на човековите страсти. Се вртеше една минута, две, три, и кога веќе стана јасно дека тоа вртење на мерачот никогаш нема да заврши, тој рече, со глас каков досега не сум чул: „Јас сум Оној Кој дојде на свои плеќи да ги земе сите гревови на луѓето, за да им бидат простени; затоа сум најтешкиот човек на светот, иако телото ми е измачено и слабо како трска. Ти ја предавам сета тежина на светот, синко мој, зашто ти си одбраниот кој треба да знае колку тежат гревовите на луѓето што досега живееле. И бидејќи ти ја предадов тајната, утре ќе пратам еден човек по тебе, што ќе те земе при мене, а ти ќе седиш десно од престолот на мојот Отец. Ќе дојде по тебе најлесниот створ на светот, смртта: невидлив е затоа што е лесен колку и последниот здив на секој смртник; тежи само 11 грама. Твојата вага веројатно нема ни да го регистрира кога ќе се качи на неа и ќе ти ја земе и однесе душата при мене. Не си ти за овде веќе, синко, премногу истрада и за другите“. И така, со радост го чекам утрешниот ден. Си одам од светот на разнобојните чевли, чорапи, фустани и ногавици што знаат само за личната заменка „јас“. На подобро место. Конечно, си одам дома. А дома е кај Отецот.
Во длабоката ноќ на откровението, сиот наежавен од дешифрираното, се сетив, ќерко, дека во едно научно списание сум читал: во моментот на смртта, и тоа откако ќе го издише и последниот здив, човек мистериозно станува полесен за 11 грама. Лекарите кои тоа прецизно го измериле веруваат дека тоа е тежината на душата на човекот. Но, ако е така, тогаш излегува дека човекот е најлакомото нешто на светот – како може таа душа од 11 грама да направи тони и тони гревови во еден човечки живот, тежина неизмерна која Он ја зеде на свои плеќи за да нѐ спаси? Колку мора да се лакоми тие 11 грама кога посакуваат гревови потешки од сета вселена?
Ете толку, ќерко. Тоа е приказната за вагарот, односно за најтешкиот и најлесниот човек на светот. Така што, нека те задеваат за вишокот килограми колку сакаат надуените луѓе за кои и заменките „ти“, „тој“, „ние“, „вие“ и „тие“ се проголтани само од нивното „јас“. Тежината што ја носиме често е туѓиот грев. Остана само, за крај, да ти кажам дека по неколку дена на телефон ми се јави шефот на мртвите, за да ми каже дека дознал кој го погребал телото на битпазарскиот вагар. Имено, бутелскиот Херкул Поаро ми рече дека пред некој ден дошол некој необичен босоног човек со исончани стапала на кои се гледале траги дека некогаш носел сандали, но и дека имал свежи рани, зашто стапалата му биле како дупнати со клин. Ја платил уредно годишната гробарина, а кога требало да се потпише, рекол дека е неписмен, па на крајот од фактурата напишал само еден крст.
И си заминал без да се открие кој е, на што има полно законско право во сите држави на светот.
Извадок од книгата: Венко Андоновски, Припитомување на Кучката. Раскази за лудилото, Скопје 2018, 68-74.
