Кон внатрешната слобода
Во православната традиција стремежот за слобода е насочен кон еден поинаков, повозвишен план – пред сè кон постигнување на внатрешен мир, кој е неопходен услов за целосно реализирање на човековата личност. Тој стремеж кон слободата е централна карактеристика на православната мисла и живот и тоа го објаснува акцентот на Православието врз самоконтролата, аскетскиот живот, ограничувањето на сопствените потреби, постот итн.
За да можат луѓето да се преобразат во вистински целосни личности треба да се чуваат од сопствениот егоизам. Христијанската мисла истакнува дека нашите права се загрозени од нарушување не само поради тиранијата на другите, туку и поради начините со кои ние се тиранизираме себеси, кога дозволуваме да бидеме поразувани од неконтролирани импулси. Така, христијанската мисла фрла светлина врз егзистенцијалната пропаст на самодеструктивноста која го загрозува човештвото.
Спротивно на сфаќањето дека „моите права“ се безусловни, сè уште можеме да го слушнеме еманципирачкиот призив на христијанското начело: За да се пронајдеш себеси треба да се жртвуваш (спор. Матеј 16,24). Овој нагласок е дијаметрално спротивен на оној кој ги сфаќа „моите права“ како апсолутни, бидејќи тој ни остава слободен и понекогаш егзистенцијален избор да дозволиме да бидеме распнати на крстот.
Моделот којшто православната традиција го истакнува како завршена човечка личност, не е Буржоазијата со нивните грижливо заштитени индивидуални права, која води моралистички и социјално уважуван начин на живот, туку светијата, маченикот, аскетот: човекот слободен од секаков стремеж кон пари, имот, слава, или признание и кој ги живее радоста и полнотата на внатрешната слобода. Тоа не значи дека луѓето кои живеат „според Духот“ и „во Христа“, ги занемаруваат своите физички тела и се грижат единствено за бестелесниот елемент на нивното суштествување. Напротив, тие земаат учество во социјалниот живот околу себеси и се стремат, водени од Духот, да се ослободат од секаква форма на себичност. Природно, таквиот пристап кон животот не може да биде наложен или востановен со закон. Тој е израз на личната слобода, на љубовта кон Распнатиот и Воскреснатиот Господ и произлегува од убеденоста дека она што го прави човекот богоподобен е слободата, откриена во љубовта.
Таа внатрешна слобода има власт да се наложува и при најнеблагопријатни услови, каде отсуствува дури и елементарна почит кон правата на човекот – во затворите, концентрационите логори и во непријателски тоталитарни режими, бидејќи нема внатрешна сила која може да ја ограничи или разори.
Тука немам за цел да го демантирам напишаното во различните периоди што оди во прилог на пофалба на човечките права. Моја цел е едноставно да го опишам она што Православието го смета за „задолжително, неопходно, правилно и соодветно“, во однос на човечкиот род и кое понекогаш лежи надвор од опсегот на човековите права.
Грчкиот збор за „право“ – δικαιώματα, се користи непрестајно во православното богослужение уште од најраните христијани. Тој се појавува редовно во псалмите и преку нив навлегува во црковната химнологија, како повикување кон Божјите наредби, закони и завети. Псалмот 118 е добар пример во тој поглед: „Со Твојата милост, Господи земјата е полна, научи ме на Твоите повелби“ (стих 64); „О, да се управат моите патишта, за да ги чувам Твоите заповеди“ (стих 5); „Благословен си Ти, Господи, научи ме на Твоите повелби“ (стих 12). Во оваа перспектива православието ги разгледува човековите δικαιώματα, во врска со Божјите δικαιώματα: преку справедливоста, вистината и љубовта кон Бога, Кој што ги одредил институциите, задолженијата и принципите што на човештвото му обезбедуваат најплодна основа за реализирање на човековите права.
(Продолжува…)
