Во периодот од 1 до 6 септември 2024 година, Бигорскиот Манастир беше домаќин на значаен културно-научен настан – петтата Малореканска летна школа. Овој школа посветено се занимава со духот на мијачката уметност и култура и е посветена на истражувањето на делото на еден од најголемите македонски зографи – Дичо Зограф.
Под покровителство на Институтот „Цветан Грозданов“ при МАНУ, школата беше организирана со поддршка на здружението на граѓани „Брзовец“ од с. Тресонче, Општина Маврово-Ростуше и со благослов на Старецот на Бигорската Обител, Епископот Антаниски г. Партениј. Програмата за оваа година опфати научни и едукативни сесии посветени на уметноста, архитектурата и духовното наследство на Мијачкиот крај, кои се одржаа на неколку локации во мијачкиот крај, и главно во Бигорскиот Манастир.
Свеченото отворање се одржа на 1 септември во црквата „Св. Петар и Павле“ во Тресонче. Присутните имаа можност да ја гледаат промоцијата на Зборникот на трудови „По патеките на Дичо Зограф“, кој беше промовиран од проф. д-р Ненад Макуљевиќ. Во своето обраќање, Макуљевиќ истакна дека ова второ издание на Зборникот ја зацврстува вредноста на истражувањата поврзани со делото на Дичо Зограф, обезбедувајќи дополнителен научен контекст за неговото уметничко влијание и значење. Присутните, исто така, ги слушнаа поздравните зборови на градоначалникот на Општина Маврово-Ростуше, г. Медат Куртоски, по што беше отслужена панихида за дебарско-мијачките зографи, кои оставиле неизбришлив белег во македонската и во светската уметност.
Во текот на следните денови, вечерните сесии што се одржаа во Бигорскиот Манастир опфатија предавања од реномирани истражувачи, меѓу кои д-р Љупчо С. Ристески, д-р Сашо Цветковски, д-р Ненад Макуљевиќ и д-р Ивана Женарју Рајович. Темите што беа обработувани вклучуваа истражувања за културно-историските карактеристики на Мијачијата, за иконографијата на Дичо Зограф и за неговото наследство, како и за улогата на мијачките зографи во македонската и во балканската уметност.
Покрај научните сесии, учесниците на Школата ја посетија и изложбата посветена на резбаниот иконостас на Петре Филиповски Гарката во црквата „Успение на Пресвета Богородица“ во Гари, како и значајните културно-историски споменици во регионот, вклучувајќи ги црквите „Св. Вмч. Георгиј“ во Лазарополе и „Св. Ахилиј Лариски“ во Требиште. Овие посети беа придружени со стручно водство и дискусии за архитектонските и уметничките вредности на овие свети храмови и споменици.
Школата заврши на 6 септември со заклучна сесија, на која повторно беше истакната важноста на зачувувањето и промоцијата на духовното и културното наследство на мијачкиот крај. Културниот центар „Дичо Зограф“, чие целосно опремување се очекува да заврши до крајот на годинава, останува клучна платформа за истражување и претставување на ова уникатно наследство.
Овој настан не само што ги привлече научниците и уметниците од регионот, туку и ја истакна важноста на мијачкиот крај и на Бигорскиот Манастир како негов центар и како еден од столбовите на нашата културна историја, потенцирајќи ја потребата за зачувување и промоција на богатото духовно наследство.
Список на теми од вечерните сесии:
- Етносимболичките и културните карактеристики на Река и на Мијачијата – д-р Љупчо С. Ристески
- Иконите на Дичо Зограф во црквата „Св. Спас“ во Драгово – д-р Сашо Цветковски
- Делајноста на Димитрија Аврамовиќ на Патријаршијата на Србија – д-р Ненад Макуљевиќ
- Работите на зографите Антиохија Константинопулос на Косово и Метохија – д-р Ивана Женарју Раовиќ
- Харијските графички икони од црквите во Сјирмиќко – м-р Валиј Георгиев Ликин
- Делајна на зографската школа на Лиџанос со споменици во Крумево – Борис Марковски
- Иконите на зографот Доцаме Најчо Јанош во троканонските цркви – м-р Катерина Росикопулос
- Иконопис на иконостасот во црквата „Св. Димитриј“ во Скопје – Маја Басаровска
- Преглед на иконописот во црквата „Св. Преображение“ во Прилеп – м-р Дарко Николовски
- Иконата во свештениот пејзаж на Балканите во 19 век – д-р Светлана Смолчиќ Макуљевиќ
